Soạn bài: Bài 17 - Những đứa trẻ (trích Thời thơ ấu)

I. ĐÔI NÉT VỀ TÁC GIẢ, TÁC PHẨM

1) Tác giả

Macxim Gorki (1868-1936), một nhà văn cộng sản vĩ đại đã công hiến cả cuộc đời cho việc xây dựng nền văn học mới. Ông là tác giả của nhiều tác phẩm nổi tiếng như: Người mẹ, Dưới đáy.

2) Tác phẩm

Là tập đầu trong bộ tiểu thuyết tự thuật của M.Gorki. Tiếp đó là Kiếm sống và Những trường đại học của tôi.

Thời thơ ấu được viết trong những năm 1912-1913 là những trang hồi kí về những năm thơ ấu của Aliôsa Peskov (tên thật của Macxim Gorki) từ khi chú bé mới ba tuổi bị mồ côi bố đến ngày phải tự lực nuôi sinh. Chú bé khi ấy mới mười tuổi đầu.

Đoạn văn trích giảng nói về tình bạn giữa Aliôsa (nhân vật xưng “Tôi”) và ba đứa trẻ hàng xóm. Aliôsa thuộc tầng lớp bình dân, cuộc sông khôn khổ. Còn ba đứa trẻ kia là của đại tá Ôppxiannikôp. Tuy sinh ra từ những gia đình có địa vị xã hội khác nhau, nhưng những đứa trẻ ở đây vẫn dễ dàng kết thân hồn nhiên, đồng cảm.

II. ĐỌC - HIỂU VĂN BẢN

1. Bài văn có ba phần

Tiêu đề cho mỗi phần có thể đặt là:

- Tình bạn tuổi thơ trong trắng.

- Tình bạn bị cấm đoán.

- Tình bạn vẫn tiếp diễn.

Các yếu tố chủ chốt những đứa trẻ những con chim, truyện cổ tích, người dì ghẻ, người bà hiền hậu xuất hiện ở phần đầu sẽ lại xuất hiện ở phần thứ 3 tạo nên sự kết nối chặt chẽ cho các phần và gây ấn tượng lắng đọng trong lòng độc giả.

2. Những đứa trẻ sống thiếu tình thương

- Tuy là hàng xóm với nhau nhưng ông bà ngoại của A-li-ô-sa và đại tá Ôp-xi-an-ni-kốp thuộc hai thành phần xã hội khác nhau. Một đàng là thường dân, một đàng quan chức giàu có, sang trọng. Chính vì vậy nên ôp-xi-an-ni-kốp không cho con mình giao du với A-li-ô-sa: “Đứa nào gọi nó sang?” “Cấm không được đến nhà tao!!”

- Ba đứa trẻ nhà Ôp-xi-an-ni-kốp rủ A-li-ô-sa sang nhà mình chơi vì biết được tấm lòng của A li-ô-sa, do có lần tình cờ A-li-ô-sa góp sức cứu được đứa nhỏ rơi xuống giếng.

- A-li-ô-sa mồ côi cha, mẹ đi bước nữa, phải sống với ông bà ngoại, lại thường bị ông bà ngoại đánh đòn. Qua chuyện trò trao đổi, A-li-ô-sa biết được ba đứa trẻ mới quen kia tuy sống trong nhung lụa nhưng cũng chẳng sung sướng chỉ vì mồ côi mẹ, phải sống với dì ghẻ thường bị đánh đòn và đủ điều cấm đoán.

- Chính vì cùng chung một hoàn cảnh sống thiếu tình thương nên A-li-ô- sa thân mến với mấy đứa trẻ con nhà Ốp-xi-an-ni-kốp và tình bạn ấy để lại nhiều ấn tượng sâu đậm trong lòng Mac-xim Go-rơ-ki khiến đến mấy mươi năm sau ông vẫn còn nhớ và kể lại hết sức xúc động.

3) Ba đứa trẻ hàng xóm qua cảm nhận của A-li-ô-sa

- Là một đứa trẻ quan sát và nhận xét tinh tế, trước sự quen biết nhìn sang nhà xóm, A-li-ô-sa cho biết: Ba đứa cùng mặc áo cánh và quần dài màu xám, cùng đội mũ như nhau. Chúng có khuôn mặt tròn, mắt xám và giống nhau đến nỗi tôi chỉ có thể phân biệt chúng theo tầm vóc.

- Khi nghe mấy đứa trẻ kể về tình cảm mồ côi mẹ chỉ còn dì ghẻ mà chúng gọi là “mẹ khác” nó im lặng nghĩ ngợi, A-li-ô-sa nhận xét: “ Chúng ngồi sát vào nhau giống như những chú gà con”. Cách so sánh này khiến độc giả nghĩ ngay đến cảnh lũ gà con sợ hãi co rút vào nhau khi đối diện với diều hâu hung dữ và cũng thể hiện sự thông cảm của A-li-ô-sa với nỗi bất hạnh của các bạn nhỏ của mình.

- Khi đại tá Ốp-xi-an-ni-kốp đột ngột xuất hiện, mắng: “Đứa nào gọi nó sang? Tức thì mấy đứa trẻ lặng lẽ bước ra khỏi chiếc xe và đi vào nhà, khiến tôi lại nghĩ đến những con ngỗng ngoan ngoãn.” Cách so sánh này thật chính xác vừa cho thấy dáng vẻ bên ngoài của ba đứa trẻ vừa cho thấy cả nội tâm của chúng. Chúng bị bố áp chế, sợ hãi lẳng lặng vào nhà. Ở đoạn dưới, tác giả còn kể: tôi nhớ lại thì không bao giờ chúng nói một lời nào về bố và di ghẻ.."

Đúng là A-li-ô-sa rất thông cảm với cuộc sống tinh thần của các bạn nhỏ.

4. Nghệ thuật kể chuyện của Go-rơ-ki

Trong nghệ thuật kể chuyện của Go-rơ-ki, chuyện đời thường và Vườn cổ tích được lồng vào nhau trong nhiều chi tiết:

a) Chi tiết dì ghẻ

Nghe mấy đứa trẻ hàng xóm nhắc đến chuyện dì ghẻ mà chúng gọi là “mẹ khác”, A-li-ô-sa liên tưởng ngay đến nhân vật mụ dì ghẻ độc ác trong các truyện cổ tích.

b) Chi tiết người “Mẹ Thật”

Mẹ thật của các cậu thế nào cũng sẽ về, rồi các cậu xem.

- Chết rồi cơ mà, về làm sao được.

A-li-ô-sa như lạc trong vườn cổ tích tự nói với chính mình:

- Không được ư! Trời ơi, biết bao nhiêu lần những người chết, thậm chí đã bị xẻ ra từng mảnh, mà chỉ cần vẩy cho ít nước phép là sống lại; có biết bao nhiêu người chết mà không phải là chết thật, vì phép của bạn phù thụy.

c) Chi tiết người bà nhân hậu

Đọc “Thời thơ ấu,” ta biết bà ngoại của A-li-ô-sa là người rất mực nhân hậu. Trong đoạn văn trích hình ảnh bà ngoại mỗi lần được A-li- ô-sa nhắc đến là gắn với việc thường kể chuyện cho chú nghe. Khi chú kể chuyện lại cho các bạn mình nghe chỗ nào bị quên, chú lại chạy về để hỏi lại bà. Lời khái quát của đứa lớn con đại tá Ôp-xi-an-ni-kốp: “Có lẽ các bà điều tốt, bà mình trước cũng rất tốt” lại khiến độc giả chúng ta thấy hiện ra trước mắt mình các nhân vật là bà nội, bà ngoại trong vườn cổ tích. Nhất là thằng bé thường nói một cách buồn bã:“Ngày trước, trước kia, đã có lúc... dường như nó đã sống trên Trái Đất này một trăm năm chứ không phải mười một năm.”

d) Chi tiết không nhắc đến tên mấy đứa bạn

Có thể nhà văn đã chú ý không nhắc đến tên những đứa trẻ kia để câu chuyện có màu sắc cổ tích đậm hơn chăng.