Soạn bài: Tuần 4 - Truyện An Dương Vương và Mị Châu - Trọng Thủy

I - KIẾN THỨC CƠ BẢN CẦN NẮM VỮNG

1. Tóm tắt truyện:

Sau khi giúp An Dương Vương xây dựng xong Loa Thành, trước khi ra về, thần Kim Quy còn tặng nhà vua chiếc vuốt để làm lẫy nỏ thần. Khi Triệu Đà sang xâm lược, nhờ có nỏ thần, An Dương Vương đánh bại quân giặc. Triệu Đà cầu hôn Mị Châu cho Trọng Thuỷ, vua vô tình đồng ý. Trọng Thuỷ dỗ Mị Châu cho xem trộm nỏ thần rồi ngầm đổi mat lẫy nỏ thần mang về phương Bắc. Sau đó, Triệu Đà phát binh đánh Âu Lạc. Không còn lẫy nỏ thần, An Dương Vương thua trận, cùng Mị Châu chạy về phương Nam. Thần Kim Quy hiện lên kết tội Mị Châu, vua chém chết con rồi đi xuống biển. Mị Châu chết, máu chảy xuống biển thành ngọc trai. Trọng Thuỷ mang xác vợ về chôn ở Loa Thành, xác liền biến thành ngọc thạch. Vì quá tiếc thương Mị Châu, Trọng Thuỷ lao đầu xuống giếng mà chết. Người đời sau mò được ngọc trai, rửa bằng nước giếng ấy thì ngọc trong sáng thêm.

2. Truyền thuyết dân gian kể về những sự kiện lịch sử có ảnh hưởng lớn đến lịch sử dân tộc; phản ánh quan điểm đánh giá, thái độ và tình cảm của nhân dân về các nhân vật lịch sử. ở truyền thuyết, bên cạnh yếu tố lịch sử, còn có yếu tố tưởng tượng hoang đường. Truyền thuyết được sinh thành, biến đổi và diễn xướng trong các sinh hoạt vãn hoá tinh thần của dàn gian.

3. Truyện An Dương Vương và Mị Châu - Trọng Thuỷ là câu chuyện về bi kịch mất nước của cha con An Dương Vương và bi kịch tình yêu của Mị Châu - Trọng Thuỷ. Từ câu chuyện ấy, nhân dân ta muốn rút ra và truyền lại cho con cháu các thế hệ sau bài học lịch sử về ý thức đề cao cảnh giác với âm mưu xâm lược của kẻ thù.

II - HƯỚNG DẪN ĐỌC - HlỂU VĂN BẢN

1. Các chi tiết liên quan đến nhân vật An Dương Vương:

- An Dương Vương xây thành nhưng thất bại.

- An Dương Vương được Rùa Vàng giúp xây thành và chế nỏ thần.

- Vua đánh thắng Triệu Đà lần thứ nhất.

- Vua chủ quan khi Triệu Đà đem quân đánh lần thứ hai.

- Vua thất bại và chém chết Mị Châu.

a) An Dương Vương được thần linh giúp đỡ bởi vì nhà vua xây thành để bảo vệ đất nước; và lúc này nguyện vọng của nhân dân thống nhất với nguyện vọng của vua. Thần giúp vua tức là đang giúp dân, ủng hộ nhân dân. Tưởng tượng ra sự giúp đỡ thần kì này, nhân dân ta đã tỏ lòng ca ngợi công lao của nhà vua và tự hào về việc xây thành, chế nỏ cùng những chiến công trong sự nghiệp đánh giặc giữ nước của dân tộc ta.

b) Sự thất bại của An Dương Vương bắt đầu từ chỗ nhà vua chấp nhận lời cầu hòa và thêm nữa còn gả con gái và cho Trọng Thuỷ ở rể. Trong sự việc này, An Dương Vương đã tỏ ra mơ hồ về bản chất ngoan cố của kẻ thù, tỏ ra mất cảnh giác. Hơn nữa việc mất nước còn do nhà vua chủ quan ỷ vào vũ khí lợi hại nên đã không đề phòng khi quân giặc tiến công.

c) Những chi tiết về Rùa Vàng, Mị Châu và việc vua chém đầu con gái theo lời kết án của Rùa Vàng được sáng tạo ra để nhân dân ta gửi gắm lòng kính trọng đối với vị vua anh hùng dũng cảm - con người sẵn sàng hi sinh những tình cảm riêng tư để giữ trọn khí tiết và danh dự trước đất nước non sông. Nó cũng phê phán thái độ mất cảnh giác của An Dương Vương, Mị Châu, đồng thời cũng là lời giải thích "nhẹ nhàng" nhằm xoa dịu nỗi đau mất nước.

2. Những chi tiết liên quan đến vai trò của Mị Châu trong bi kịch mất nước của người Âu Lạc:

- Mị Châu ngây thơ cho Trọng Thuỷ xem trộm nỏ thần.

- Trên đường rút chạy, nàng còn rắc lông ngỗng cho Trọng Thuỷ và quân lính đuổi theo.

Sự mất cảnh giác của Mị Châu thể hiện ở chỗ: Mị Châu cả tin nên trao vào tay giặc bí quyết chống giặc giữ nước của quốc gia. Hơn thế nữa khi hai cha con đã bị thất bại, nàng không những không thức tỉnh mà còn chỉ đường cho giặc khiến cho hai cha con rơi vào con đường cùng.

Thực ra ý kiến cho rằng: "Mị Châu làm vậy là chỉ tuân theo tình cảm vợ chồng mà bỏ quên nghĩa vụ đối với Tổ quốc” và “việc Mị Châu tuyệt đối nghe và làm theo ý chồng là đương nhiên" không thuyết phục dù chúng ta biết Mị Châu là một người vợ thời phong kiến. Hơn nữa, khi dựng truyện, tác giả dân gian cũng chỉ muốn nhấn mạnh sự cả tin và ngây thơ của Mị Châu, vì thế mới có bài học giữ nước cay đắng, xót xa nhưng thấm thìa truyền đến tận hôm nay.

3. Phần kết truyện liên quan đến cái chết của Mị Châu thể hiện hai cái nhìn tưởng như trái ngược nhưng lại rất thống nhất của tác giả dân gian. Mị Châu bị trừng trị là một thái độ dứt khoát, rõ ràng của lịch sử. Nó xuất phát từ truyền thống yêu nước và lòng thiết tha với độc lập tự do của người Việt ta. Nhưng Mị Châu lại được "hồi sinh" (hoá thân vào ngọc và đá) bởi dân tộc ta bao dung, độ lượng. Kết thúc ấy thể hiện niềm cảm thông với sự trong trắng ngây thơ của nàng công chúa.

Câu chuyện của Mị Châu quả đúng là lời nhắn nhủ của tác giả dân gian đối với thế hệ trẻ muôn đời trong việc giải quyết mối quan hệ giữa tình nhà với nghĩa nước, giữa cái riêng với cái chung.

4. Có thể nói Trọng Thuỷ là thủ phạm trực tiếp gây ra bi kịch của nước Âu Lạc và cái chết của hai cha con Mị Châu. Vừa là con vừa là bề tôi, Trọng Thuỷ đã tuân thủ tuyệt đối theo mệnh lệnh của Triệu Đà. Nhìn ở khía cạnh này, Trọng Thuỷ đúng là kẻ thù của dân tộc.

Hình ảnh "ngọc trai - giếng nước" là một hình ảnh đẹp và giàu ý nghĩa. Nó là một sự kết thúc hoàn mĩ cho một mối tình. Chi tiết "ngọc trai" đã chứng thực được tấm lòng trong sáng của Mị Châu. Chi tiết "giếng nước" có hồn Trọng Thuỷ lại là chi tiết được dựng lên để hoá giải sự hối lỗi của nhân vật này. Hình ảnh "ngọc trai - giếng nước" còn là lời hoá giải trong tình cảm của Trọng Thuỷ đối với Mị Châu ở thế giới bên kia. Nhìn ở khía cạnh này Trọng Thuỷ lại là một kẻ si tình thật đáng thương.

5. "Cốt lõi lịch sử" của truyện là việc An Dương Vương xây thành cổ Loa và sự thực về sự thất bại của nước Âu Lạc trước sự xâm lược của Triệu Đà. Cái cốt lõi ấy đã được dân gian làm cho sinh động bằng việc thêm vào nhiều sự việc, chi tiết thần kì như chuyện xây thành, chế nỏ; chuyện về cái chết của Mị Châu; chi tiết về "ngọc trai - giếng nước",... Chính việc thêm vào truyện các chi tiết thần kì này đã giúp cho câu chuyện thêm hấp dẫn và sinh động. Nó cũng thể hiện một cái nhìn bao dung của nhân dân ta với các nhân vật lịch sử và với tất cả những gì đã xảy ra.

III - HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP

1. Thực ra cách đánh giá: "Trọng Thuỷ chỉ là kẻ gián điệp. Ngay cả việc yêu Mị Châu cũng chỉ là giả dối" hay "Giữa Mị Châu và Trọng Thuỷ có tình yêu chung thuỷ và hình ảnh "ngọc trai - giếng nước" đã ca ngợi mối tình đó" đều phiến diện, hời hợt và có phần tuyệt đối hoá một mặt của vấn đề.

Có thể nêu ý kiến: việc Trọng Thuỷ lấy cắp lẫy nỏ thần và là người trực tiếp gây ra bi kịch mất nước của Âu Lạc và kết thúc bi thảm của hai cha con An Dương Vương là một điều đáng trách. Tuy nhiên, tình yêu mà Trọng Thuỷ dành cho Mị Châu cũng là chân thật và sâu nặng. Chính vì vậy đối với nhân vật này, chúng ta thấy vừa đáng thương lại vừa đáng giận.

2. Ở cuối truyện, có chi tiết An Dương Vương đã tự tay chém đầu người con gái duy nhất của mình. Cách xử lí này nhìn bề ngoài có vẻ như không hợp lí nhưng xem xét kĩ thì nó lại hoàn toàn phù hợp với đạo lí truyền thống của dân tộc ta. Nó vừa thể hiện sự dứt khoát của một dân tộc chưa lúc nào nguôi ước ao tự do, độc lập, vừa thể hiện lòng bao dung của dân tộc đối với những đứa con lầm lỗi nhưng đã biết cúi đầu hối hận và chịu tội. Trước đất nước, nhân dân, cách hành xử của nhà vua là đầy trách nhiệm. Thế nhưng về tình nhà, An Dương Vương chắc chắn cũng vô cùng đau đớn. Việc để cho hai cha con đoàn tụ (khi chết) là cái kết hợp tình hợp lí và nhân hậu của nhân dân ta.

3. Truyện An Dương Vương và Mị Cháu - Trọng Thuỷ, cho đến tận ngày nay vẫn chiếm được cảm tình của người đọc. Người ta đọc truyện để hiểu về lịch sử, để rút ra những bài học bổ ích cho mình và cho con cháu đời sau, đồng thời cũng là để hiểu sâu sắc hơn bi kịch của một mối tình rất đẹp trong lịch sử.

Sức sống của truyền thuyết An Dương Vương vù MỊ Châu - Trọng Thuỷ còn khơi nguồn cho những cảm hứng thi ca. Các tác giả như Tố Hữu, Trần Đăng Khoa,... đều đã có những sáng tác lấy cảm hứng từ tác phẩm này. Ví dụ :

Tôi kể ngày xưa chuyện Mị Châu,

Trái tim lầm lỡ để trên đầu.

Nỏ thần vô ý trao tay giặc,

Nên nỗi cơ đồ đắm biểu sâu...

(Tố Hữu)

Viết bình luận