Soạn bài: Tam đại con gà

1. Ngay từ đầu câu chuyện, mâu thuẫn trái tự nhiên trong nhân vật chính đã được nói ra: “học hành dốt nát, nhưng trò đời “xấu hay làm tốt, dốt hay nói chữ”", đi đâu cũng lên mặt văn hay chữ tốt. Như thế, bản chất “dốt” của thầy đồ đã được khẳng định. Toàn bộ phần sau chứng minh cho mệnh đề này.

Tuy nhiên, giữa định đề và quá trình chứng minh có ít nhiều khác biệt. Thoạt đầu, truyện nêu ra một chân lí phổ biến “xấu hay làm tốt, dốt hay nói chữ” nhằm khẳng định thầy đồ này dốt nhưng lại hay khoe mình giỏi. Như thế, mâu thuẫn trái tự nhiên ở đây là mâu thuẫn giữa dốt và khoe giỏi.

Đến khi thể hiện tính cách nhân vật thầy đồ, vấn đề có khác chút ít:

- Dốt tới mức chữ tối thiểu trong sách cũng mù tịt.

- Dốt nhưng lại tự cho mình giỏi (sau khi khấn thổ công).

- Khi biết mình dốt thì che giấu, chống chế.

Như thế, mâu thuẫn trái tự nhiên ở phần này là mâu thuẫn giữa dốt và giấu dốt. Bản chất dốt càng được ra sức che đậy thì càng lộ tẩy.

Đọc truyện thấy cái dốt của thầy đồ cứ mỗi lúc một lộ ra khi lâm vào tình huống khó nhưng thầy cố che giấu một cách phi lí. Song càng che giấu thì bản chất dốt cứ càng lộ rõ ra, cuối cùng phải tìm một lối thoát càng phi lí hơn chính từ đây tiếng cười đã bật ra.

Đúng là có sự tăng tiến về mức độ phi lí trong miêu tả hành động và lời nói của nhân vật thầy đồ. Đây là thủ pháp nghệ thuật được tác giả dân gian sử dụng một cách độc đáo, đầy thú vị.

2. Ý nghĩa phê phán của truyện

Đây là một truyện châm biếm. Truyện chủ yếu nhằm phê phán một tật xấu trong nội bộ nhân dân. Đó là tật giấu dốt. Người dốt cần học hỏi, tự biết mình dốt đế học hỏi là điều tốt đáng khen. Đằng này, đã dốt lại cố tình che đậy cái dốt của mình bằng cách lấp liếm và chống chế. Đã vậy lại đi dạy trẻ.

Có điều truyện này chỉ có mức độ phê phán nên tiếng cười bật ra vẫn còn mang tính sảng khoái. Thầy đồ chưa đến nước phải bị đả kích sâu cay.

LUYỆN TẬP

Gợi ý làm bài

- Dặn học trò đọc nho nhỏ (khe khẽ) do tính thận trọng.

- Chưa yên tâm nên xin đài âm dương cũng do thận trọng.

- Khi đã yên tâm, ngồi bệ vệ trên giường, đắc chí dặn học trò đọc thật to.

Phân tích các lời nói của thầy đồ chứa đựng sự phi lí:

- Dủ dỉ là con dù dì.

- Dạy cho cháu biết đến tận tam đại con gà.

- Dù dì là chị con công, con công là ông con gà.

Tác giả dân gian dùng biện pháp tu từ tăng tiến trong việc miêu tả hành động và lời nói của nhân vật ông đồ.