Soạn bài: Tấm Cám
1. Phân tích diễn biến truyện để thấy mâu thuẫn giữa Tấm và mẹ con Cám dẫn đến xung đột
Người hiền lành trong truyện này là Tấm, còn người ác là hai mẹ con Cám. Cái xấu của Cám trước tiên là ở bản tính lừa gạt. Đi bắt tép, Tấm bắt được đầy giỏ, Cám lừa Tấm hụp xuống ao sâu rồi trút hết tép của Tấm vào giỏ của mình, mặc cho chị mình xách giỏ không về nhà chịu sự hành hạ nhiếc mắng của bà dì ghẻ. Sau việc làm xấu xa đó, Cám cùng mẹ lao tiếp vào những tội ác. Mẹ Cám lừa cho Tấm đi chăn trâu đồng xa để ở nhà hai mẹ con ăn thịt bống. Mụ bắt Tấm nhặt thóc lẫn với gạo để giam Tấm lại trong nhà không cho Tấm được đi xem hội với mọi người. Mụ lại xui Tấm trèo cau để chặt cây cho Tấm ngã chết, lại lột áo quần của Tấm cho con mình mặc rồi đưa vào cung để thế chị. Rồi lại xui làm thịt chim vàng anh, xui chặt cây xoan đào, xui đốt khung cửi chỉ cốt để diệt tận gốc Tấm. Có thể nói mụ dì ghẻ là hiện thân của cái ác. Mụ cố tìm cách hại chết Tấm hết cách này lại đến cách khác.
2. Phân tích sự biến hóa của Tấm và ý nghĩa của nó
Tấm hiền lành nhẫn nhịn. Mụ dì ghẻ và em gái cùng cha khác mẹ với mình hành hạ mình mọi thứ, thế mà Tấm vẫn không hề oán trách gì. Tấm như cam tâm với số phận hẩm hiu của mình. Tuy luôn bị mẹ ghẻ và em khinh thường, hành hạ nhưng Tấm cũng luôn được Bụt hiện ra giúp đỡ. Bụt bày Tấm nuôi con bống làm bạn cho đời bớt cô quạnh. Bống bị mẹ con Cám ăn thịt, Bụt bày Tấm chôn xương nó vào hũ để sau này có được áo quần giày dép cho Tấm mặc đi dự hội. Ở Tấm có sự chuyển biến rõ rệt. Giai đoạn đầu còn yếu đuối, thụ động, mỗi lúc gặp khó khăn Tấm chỉ biết khóc không biết làm gì và chỉ biết nhờ vào sự giúp đỡ của Bụt. Nhưng ở giai đoạn sau, Tấm đã kiên quyết đấu tranh giành lại cuộc sống và hạnh phúc của mình. Không còn có sự giúp đỡ trực tiếp của Bụt, Tấm đã hóa kiếp nhiều lần: Tấm thành chim rồi thành cây xoan đào, thành khung cửi rồi thành quả thị thơm, cô gái quê biết têm trầu cánh phượng. Cuối cùng, Tấm cũng đã trở về với kiếp người để giành lại hạnh phúc cho mình. Vì sao có sự tiến triển trong hành động của Tấm? Hẳn là lúc đầu chưa ý thức rõ về thân phận của mình, vả lại mâu thuẫn giai cấp cũng chưa căng thẳng, lại được Bụt trực tiếp giúp đỡ nên Tấm còn thụ động. Nhưng dần về sau, mâu thuẫn giai cấp ngày càng quyết liệt, biến thành xung đột một mất một còn, khiến Tấm phải kiên quyết đấu tranh để giành lại cuộc sống và hạnh phúc của mình. Ở bất kì hoàn cảnh nào, dù mang lốt người, lốt chim, hay lốt cây, Tấm vẫn hiền lành tốt nết. Tấm đã biến hóa nhiều kiếp. Quá trình biến hóa ấy đã thể hiện sức sống mãnh liệt của Tấm, tiêu biểu cho cái thiện mà không một kẻ ác nào có thể tiêu diệt được, nghĩa là cái tốt, cái thiện sẽ còn mãi mãi. Bị cản trở, bị giết hại nhưng Tấm chỉ tạm thời chết đi. Chim vẫn thốt lên tiếng nói của Tấm, cây xoan đào thành khung cửi vẫn phát ra lời nói của Tấm. Sức sống ấy tồn tại mãi một cách tuyệt vời. Sau quá trình biến hóa, Tấm trở lại làm người xinh đẹp hơn xưa. Nếu theo thuyết luân hồi của đạo Phật, người hiền lành sẽ tìm thấy hạnh phúc ở kiếp sau ở một cõi nào khác thì theo dân gian, Tấm đã tìm lại hạnh phúc ngay ở kiếp này, ngay trong cuộc đời này. Đúng là tư tưởng đạo Phật đã được cải biến mang tính thực tiễn cao.
3. Bản chất mâu thuẫn và xung đột trong truyện
Mâu thuẫn và xung đột trong truyện này trước tiên là mâu thuẫn và xung đột giữa dì ghẻ và con chồng trong gia đình phụ quyền thời cổ. Nguyên nhân của mâu thuẫn và xung đột chủ yếu chung quanh chuyện gia tài và những quyền lợi vật chất, tinh thần trong cuộc sống gia đình thường ngày giữa các thành viên. Sau đó ý nghĩa xã hội của truyện mới xuất hiện. Đó là mâu thuẫn giữa cái thiện và cái ác. Tấm tiêu biểu cho những người lương thiện còn mẹ con Cám tiêu biểu cho những kẻ bất lương...
LUYỆN TẬP
Gợi ý làm bài
Tấm Cám là một truyện cổ tích thần kì tiêu biểu, do đó đã thể hiện khá đầy đủ những đặc trưng của loại truyện cổ tích này.
Yếu tố thần kì trong truyện thể hiện ở chỗ truyện có nhân vật thần kì là Bụt, có vật thần kì là xương cá bống và bản thân nhân vật chính là Tấm cũng có sự biến hóa thần kì như chúng ta đã phân tích ở trên.
Về mặt kết câu, truyện cổ tích thần kì có hai dạng kết cấu chính:
- Truyện về người đi tìm: Phải trải qua nhiều thử thách, gian truân nhiều khó khăn, người đi tìm mới tìm được đối tượng đã bị mất. Chẳng hạn công chúa bị bắt cóc, chàng trai dũng sĩ cất công đi tìm và cứu được công chúa.
- Truyện về nạn nhân: Phải trải qua nhiều hoạn nạn, gian lao, khổ sở cuối cùng nạn nhân mới hưởng được hạnh phúc.
Nhiều truyện cổ tích có kết cấu kết hợp cả hai dạng kết cấu vừa nói.
Tấm Cám có dạng kết cấu truyện về nạn nhân.