Soạn bài: Bài 31 - Ôn tập về dấu câu (Dấu chấm, dấu hỏi, dấu chấm than)

I. CÔNG DỤNG

1. Đặt các dấu chấm, hỏi, chấm than vào đúng chỗ:

a) Ôi thôi, chú mày ơi! Chú mày có lớn mà chẳng có khôn. (Đặt dấu chấm than vì câu trên là câu cảm thán)

b) Con có nhận ra không? (Câu hỏi cần đặt dâu hỏi)

c) Cá ơi, giúp tôi với! Thương tôi với! (Đặt dấu chấm than sau hai câu cầu khiến)

d) Giời chớm hè. Cây cối um tùm. Cả làng thơm. (Đặt dấu chấm để ngăn cách các câu đơn)

2. a) Tôi phải bảo:

- Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào.

[...] Rồi, với bộ điệu khinh khỉnh, tôi mắng:

- [...] Thôi, im cái điệu hát mưa dầm sùi sụt ấy đi.

- Trong các câu trên có hai dấu chấm đặt sau hai câu cầu khiến.

b) AFP đưa tin theo cách ỡm ờ: "Họ là 80 người sức lực khá tốt nhưng hơi gầy" (! ?).

- Dấu chấm than biểu hiện ý mỉa mai.

Dấu chấm hỏi biểu hiện ý nghi ngờ.

Chú ý:

Thường, dấu chấm được đặt ở cuối câu trần thuật, dấu chấm hỏi đặt ở cuối câu nghi vấn và dấu chấm than đặt cuối câu cầu khiến, câu cảm thán.

Tuy vậy, cũng có những lúc người ta dùng dấu chấm ở cuối câu cầu khiến và đặt các dấu chấm hỏi, dấu chấm than trong ngoặc đơn vào sau một ý hay một từ ngữ nhất định để biểu thị thái độ nghi ngờ hoặc châm biếm đối với ý đó hay nội dung của từ ngữ đó.

II. CHỮA MỘT SỐ LỖI THƯỜNG GẶP

1. So sánh cách dùng dấu câu trong từng cặp câu dưới đây.

a) - "Đệ nhất kì quan Phong Nha" nằm trong một quần thể hang động thuộc khối núi đá với Kẻ Bàng ở miền tây Quảng Bình. Có thể tới Phong Nha rất dễ dàng bằng hai con đường [...]

(Trần Hoàng)

"Đệ nhất kì quan Phong Nha" nằm trong một quần thể hang động thuộc khối núi đá vôi Kẻ Bàng ở miền tây Quảng Bình, có thể tới Phong Nha rất dễ dàng bằng hai con đường.

Nhận xét: Nếu so sánh cách dùng dấu câu trong hai câu trên thì ta thấy dùng dấu chấm để tách riêng hai câu ra là hợp lý hơn vì mỗi câu biểu hiện một nội dung khác biệt.

b) - Nơi đây vừa có nét hoang sơ, bí hiểm. Lại vừa rất thanh thoát và giàu chất thơ.

Nơi đây vừa có nét hoang sơ, bí hiểm; lại vừa rất thanh thoát và giàu chất thơ.

Nhận xét: So sánh hai câu trên thì sau chữ bí hiểm đặt dấu chấm là không hợp lí vì ý văn đang đi liền một mạch. Cặp từ vừa phải đi song hành trong cùng một câu để diễn tả hai trạng thái cùng diễn ra. Chấm câu như vậy còn làm cho câu sau sai về ngữ pháp vì thiếu chủ ngữ.

2. Cách dùng dấu chấm hỏi và dấu chấm than trong các câu dưới đây vì sao không đúng? Hãy chữa lại các dấu câu ấy cho đúng.

a) Tôi chẳng tìm thấy ở tôi một năng khiếu gì? Và không hiểu vì sao tôi không thể thân với Mèo như trước kia được nữa? Chỉ cần một lỗi nhỏ ở nó là tôi gắt um lên.

b) Tôi chẳng tìm thấy ở tôi một năng khiếu gì. Và không hiểu vì sao tôi không thể thân với Mèo như trước kia được nữa. Chỉ cần một lỗi nhỏ ở nó là tôi gắt um lên!

Nhận xét:

Ở đoạn a: hai câu đầu là hai câu tự kể bình thường, không phải là hai câu nghi vấn nên không thể đặt dấu chấm hỏi.

Ở đoạn b: câu cuối cùng cũng là một câu tự kể bình thường, không phải câu cảm thán hay cầu khiến nên không thể đặt dấu chấm than.

III. LUYỆN TẬP

1. Đặt dấu chấm vào những chỗ thích hợp trong đoạn vãn sau đây:

Tuy rét vẫn kéo dài, mùa xuân đã đến bên bờ sông Lương. Mùa xuân đã điểm các chùm hoa gạo đỏ mọng lên những cành cây gạo chót vót giữa trời và trải màu lúa non sáng dịu lên khắp mặt đất mới cách ít ngày còn trần trụi đen xám. Trên những bãi đất phù sa mịn hồng mơn mởn, các vòm cây quanh năm xanh um đã dần dần chuyển màu lôm đốm, như được rắc thêm một lớp bụi phấn hung vàng: các vườn nhãn, vườn vải đang trổ hoa [...] Mùa xuân đã đến. Những buổi chiều hửng ấm, từng đàn chim én từ dãy núi biếc đằng xa bay tới, lượn vòng trên những bến đò, đuổi nhau xập xè bên những mái nhà tỏa khói. Những ngày mưa phùn, người ta thấy trên mấy bãi soi dài nổi lên đây đó ở giữa sông, những con giang, con sếu cao gần bằng người, không biết từ đâu về, theo nhau lững thững bước thấp thoáng trong bụi mưa trắng xóa. Có những buổi, cả một quãng sông phía gần chân núi bỗng rợp đi vì hàng nghìn đôi cánh của những đàn sâm cầm tới tấp sà xuống, chẳng khác nào từng đám mây bỗng rụng xuống tan biến trong các đầm bãi rậm rạp lau sậy.

2. Đoạn đối thoại dưới đây có dấu chấm hỏi nào dùng chưa đúng không? Vì sao?

- Bạn đã đến thăm động Phong Nha chưa?

- Chưa? Thế còn bạn đã đến chưa?

- Mình đến rồi. Nếu tới đó, bạn mới hiểu vì sao mọi người lại thích đến thăm động như vậy?"

- Sau chữ chưa thứ hai đặt dấu chấm hỏi là sai, vì đó là một câu trả lời.

- Sau chữ vậy đặt dấu hỏi là sai vì câu này không phải câu nghi vấn.

3. Cần đặt dấu chấm than vào cuối các câu sau:

- Động Phong Nha thật đúng là "Đệ nhất kì quan" của nước ta! (câu cảm thán)

- Chúng tôi mời các bạn đến thăm động Phong Nha quê tôi!

(Đây là câu cầu khiến có thể đặt dấu chấm than hoặc dấu chấm cũng được)

4. Đặt dấu câu thích hợp vào đoạn văn sau:

- Chị Cốc liền quát lớn:

+ Mày nói gì?

+ Lạy chị, em nói gì đâu?

Rồi Dế Choắt lủi vào

+ Chối hả? Chối này! Chối này!

Mỗi câu "chối này" chị Cốc lại giáng một mỏ xuống.