Soạn bài: Bài 27 - Hội thoại (tiếp theo)
I. LƯỢT LỜI TRONG HỘI THOẠI
Đọc lại đoạn miêu tả cuộc trò chuyện giữa nhân vật Hồng với người cô và trả lời các câu hỏi:
1. Trong cuộc hội thoại trên:
- Người cô nói sáu lần;
- Nhân vật Hồng nói hai lần.
2. Có ba lần lẽ ra Hồng được nói nhưng Hồng đã không nói. Sự im lặng thể hiện thái độ bất bình đối với những lời người cô nói.
3. Hồng không cắt lời người cô khi bà nói những điều Hồng không muốn nghe vì Hồng ý thức rằng mình là người thuộc vai dưới, không được phép xúc phạm người cô, người thuộc vai trên.
II. LUYỆN TẬP
Bài tập 1
Qua cách miêu tả cuộc thoại giữa các nhân vật cai lệ, người nhà lí trưởng, chị Dậu và anh Dậu trong đoạn trích Tức nước vỡ bờ (Ngữ văn 8 tập một, tr.28), ta thấy tính cách của mỗi nhân vật được thể hiện khá rõ:
Xét về lượt lời nói trong cuộc thoại, ta thấy nói nhiều lượt nhất là cai lệ và chị Dậu; người nhà lí trưởng nói ít hơn. Nói ít nhất là anh Dậu. Anh Dậu nói sau khi cuộc xung đột giữa chị Dậu với cai lệ và người nhà lí trưởng đã kết thúc.
Về cách thể hiện vai xã hội, chị Dậu lúc đầu nhún nhường (xưng cháu, gọi cai lệ là ông, van vỉ thiết tha). Sau đó đã vùng lên kháng cự. Chị xưng bà, gọi cai lệ là mày, đe dọa rồi thực hiện lời đe dọa. Còn cai lệ luôn hống hách, người nhà lí trưởng thì gọi vợ chồng anh Dậu là anh, chị xưng là tôi, nghĩa là có giữ gìn hơn, nhưng cũng tỏ thái độ mỉa mai. Qua đây nổi bật lên hình ảnh chị Dậu, một người phụ nữ gánh vác mọi việc, sẵn sàng đương đầu với kẻ đàn áp, bóc lột.
Bài tập 2
Đọc đoạn trích và trả lời các câu hỏi:
a) Sự chủ động tham gia cuộc hội thoại của chị Dậu với cái Tí phát triển ngược chiều nhau: thoạt đầu cái Tí nói rất nhiều (còn Chị Dậu im lặng. Nhưng về sau, cái Tí nói ít hẳn đi, còn Chị Dậu nói nhiều hơn).
b) Vì sao lại có hiện tượng đó? Điều này phù hợp với tâm lí của hai nhân vật vùa nói. Thoạt đầu vì vô tư chưa biết là mình sắp bị bán đi, nên cái Tí rất hồn nhiên, nói rất nhiều. Còn Chị Dậu đau lòng chuyện buộc phải bán con nên chị chỉ im lặng, về sau đến khi cái Tí biết là mình sắp bị bán đi nên bé sợ hãi đau buồn, ít nói hẳn đi. Còn Chị Dậu lúc này phải nói nhiều là để thuyết phục hai đứa con nhỏ nghe lời mình.
c) Việc Ngô Tất Tố tả cái Tí hồn nhiên kể lể cùng mẹ những việc đã làm, khuyên em mình để phần những củ khoai lớn hơn cho bố mẹ, lại hỏi thăm mẹ, càng làm cho chị Dậu xót xa đau đớn, khi buộc phải bán đứa con hiếu thảo, giỏi giang như vậy đi và càng tô đậm thêm nỗi bất hạnh sắp đổ ập xuống đầu đứa bé khốn khổ là cái Tí.
Bài tập 3
Trong đoạn trích này, nhân vật “tôi”có hai lần im lặng:
- Giật sững người;
- Không trả lời ngay.
Lần đầu, nhân vật “tôi” im lặng giật sững người là vì thoạt đầu tiên là sự ngỡ ngàng, rồi đến hãnh diện sau đó là xấu hổ...
Lần sau, nhân vật tôi không trả lời mợ vì tôi muốn khóc quá...
Bài tập 4
Hai nhận xét trên đều đúng nhưng mỗi nhận xét đúng với một số hoàn cảnh khác nhau.
- Chẳng hạn, sự im lặng là vàng khi cần để giữ bí mật, để biểu lộ sự tôn trọng người khác, để đảm bảo sự tế nhị trong giao tiếp.
- Còn câm tiếng trước áp bức bất công, trước những điều sai trái... thì sự im lặng đó đúng là dại khờ, hèn nhát.