Soạn bài: Con Rồng cháu Tiên
I - KIẾN THỨC CƠ BẢN CẦN NẮM VỮNG
1. Khái niệm cơ bản về truyền thuyết
- Truyền thuyết là loại truyện dân gian, kể về các nhân vật và sự kiện có liên quan đến lịch sử thời quá khứ. Chính vì thế, truyền thuyết có cơ sở lịch sử và cốt lõi sự thật lịch sử.
- Tuy vây, truyền thuyết là tác phẩm nghệ thuật dân gian chứ không phải lịch sử, nên nó thường có yếu tố tưởng tượng kì ảo.
- Truyền thuyết thể hiện thái độ và cách đánh giá của nhân dân đối với các sự kiện và nhân vật lịch sử được kể.
- Truyền thuyết Việt Nam có mối quan hệ chặt chẽ với thần thoại. Nhiều truyền thuyết, đặc biệt truyền thuyết về thời các vua Hùng, là những thần thoại đã được lịch sử hoá.
- Các truyền thuyết về thời đại Hùng Vương - thời đại mở đầu lịch sử Việt Nam (cách ngày nay khoảng 4000 năm và kéo dài chừng 2000 năm) như: Con Rồng cháu Tiên; Bánh chưng, bánh giầy ; Sơn Tinh, Thuỷ Tinh ; Thánh Gióng,... đều gắn với việc nhận thức về nguồn gốc dân tộc và công cuộc dựng nước, giữ nước dưới thời các vua Hùng.
2. Truyền thuyết Con Rồng cháu Tiên giải thích nguồn gốc cao đẹp của người Việt. Nam, đồng thời thể hiện niềm tự hào dân tộc, tinh thần đoàn kết quý báu giữa mọi người trên khắp miền đất nước.
3. Tóm tắt truyện
Một vị thần thuộc nòi rồng, tên là Lạc Long Quân, trong khi lên cạn giúp dân diệt loài yêu quái đã gặp và kết duyên cùng Âu Cơ thuộc dòng họ Thần Nông. Sau đó Âu Cơ có mang và đẻ ra một cái bọc trăm trứng; trăm trứng nở ra một trăm người con trai. Nhưng Lạc Long Quân vốn quen ở dưới nước, nên đã cùng Âu Cơ chia năm mươi người con theo cha xuống biển, năm mươi người con theo mẹ lên núi, hẹn khi có việc thì giúp đỡ lẫn nhau.
Người con trưởng theo Âu Cơ được tôn làm vua, lấy hiệu là Hùng Vương, đóng đô ở đất Phong Châu, đặt tên nước là Vãn Lang ; con trai được gọi là lang, con gái được gọi là mị nương, cha chết thì truyền ngôi cho con trưởng, mười mấy đời nối ngôi vua đều lấy hiệu Hùng Vương.
Do tích này mà về sau người Việt Nam đều tự hào là con cháu vua Hùng, có nguồn gốc “con Rồng cháu Tiên”.
II - HUỚNG DẪN ĐỌC - HlỂU VĂN BẢN
1. Tính chất kì lạ, cao quý về nguồn gốc và hình dạng của Lạc Long Quân và Âu Cơ trong truyện thể hiện qua các chi tiết:
- Về nguồn gốc: cả hai đều là “thần”. Lạc Long Quân là con thần Long Nữ, thuộc nòi rồng ở dưới nước; Âu Cơ thuộc dòng họ Thần Nông, ở trên núi.
- Về hình dạng: Lạc Long Quân “sức khoẻ vô địch, có nhiều phép lạ”; Âu Cơ “xinh đẹp tuyệt trần”.
2. a) Việc kết duyên của Lạc Long Quân cùng Âu Cơ và chuyện Âu Cơ sinh nở có những điểm kì lạ:
- Trước hết, dãy là việc kết duyên giữa con trai thần Long Nữ ở dưới nước và cô con gái thuộc dòng họ Thần Nông ở vùng núi cao. Họ trở thành vợ chồng và cùng chung sống trên cạn.
- Chuyện Âu Cơ sinh nở kì lạ ở điểm: Nàng sinh ra một cái bọc trăm trứng ; trăm trứng nở ra một trăm người con trai ; đàn con không cần bú mớm mà tự lớn lên như thổi, mặt mũi khôi ngô, khoẻ mạnh như thần.
b) Lạc Long Quân và Âu Cơ chia con thành hai ngả : năm mươi người con theo cha xuống biển, nãm mươi người con theo mẹ lên núi. Việc chia như vậy để khi có việc thì giúp đỡ lẫn nhau.
c) Theo truyện này thì người Việt Nam là con cháu vua Hùng, còn gọi là con Rồng cháu Tiên.
3. Chi tiết tưởng tượng kì ảo trong truyện dân gian nói chung và truyện Con Rồng cháu Tiên nói riêng được hiểu là chi tiết không có thật, được tác giả dân gian sáng tạo nhằm mục đích nhất định. Loại chi tiết này còn được gọi là chi tiết (hoặc yếu tố) thần kì, lạ thường, hư cấu, hoang đường...
Trong truyện Con Rổng cháu Tiên, những chi tiết tưởng tượng kì ảo có vai trò:
- Tô đậm tính chất kì lạ, cao quý của nhân vật và sự kiện.
- Thần kì hoá, linh thiêng hoá nguồn gốc dân tộc để người đời sau thêm tự hào, tôn kính tổ tiên mình.
- Làm tăng thêm sức hấp dẫn của tác phẩm.
4. Ý nghĩa của truyện Con Rồng cháu Tiên :
- Giải thích, suy tôn nguồn gốc cao đẹp, thiêng liêng của dân tộc Việt Nam.
- Khẳng định ý chí đoàn kết của người Việt Nam dù ở miền núi, đồng bằng hay miền biển ; dù ở trong nước hay ở nước ngoài. Người Việt Nam đều là con cháu vua Hùng, đều có chung cội nguồn (đồng hào : cùng một bọc) nên phải biết thương yêu, giúp đỡ lẫn nhau. Vì thế, truyện còn có ý nghĩa khơi dậy tinh thần tự hào dân tộc.
III - HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP
1*. Bên cạnh truyện Con Rồng cháu Tiên, một số dân tộc khác ở Việt Nam cũng có truyện giải thích nguồn gốc dân tộc như :
- Người Mường có truyện Quả trứng to nở ra con người ;
- Người Khơ Mú có truyện Quả bầu mẹ,...
Sự giống nhau ấy cho thấy sự tương đồng về cách giải thích cội nguồn và sự giao thoa văn hoá giữa các tộc người trên đất nước ta.
2. Muốn kể được một cách diễn cảm truyện này, cần xác định giọng kể :
- Từ “Ngày xưa” đến “hiện lên” đọc bằng giọng trầm.
- Từ “Bấy giờ” đến “điện Long Trang” đọc bằng giọng hồi tưởng, đến “như thần” thì ngừng lâu hơn khi kết thúc đoạn trước và khi đọc “Thế rồi...” chuyển sang giọng cao hơn.
- Chú ý đọc thể hiện tính chất của “lời thoại” (giọng “than thở” của Âu Cơ, giọng “phân trần” của Lạc Long Quân).
- Đoạn cuối đọc chậm, thể hiện niềm tự hào.
IV- THAM KHẢO
Người xưa sáng tạo ra câu chuyện Con Rồng cháu Tiên là để giải thích nguồn gốc dân tộc và thể hiện lòng tự hào dân tộc của mình. Không phải đến bây giờ mà ngay từ ngày xưa, ông cha ta đã rất có ý thức về nguồn gốc dân tộc mình : một nguồn gốc thật danh giá, cao sang, đẹp đẽ. Gấp trang sách lại rồi mà câu nói của Lạc Long Quân như vẫn còn vang lên đầy kiêu hãnh tự hào : Ta vốn nòi rồng ở miền nước thẳm, nàng là dòng tiên ở chốn non cao..., để mỗi chúng ta sung sướng nhận ra rằng : chúng ta đều là con Rồng cháu Tiên.
NGUYỄN XUÂN LẠC
(Phân tích, hình giảng tác phẩm văn học 6,
NXB Giáo dục, 2001)