Soạn bài: Tuần 34 - Tổng kết phần Văn học

Đặc điểm

Văn học dân gian

Văn học viết

Thời điểm ra đời

- Ra đời sớm, từ khi chưa có chữ viết.

- Ra đời khi có chữ viết.

Tác giả

- Là sáng tác của tập thể.

- Là sáng tác của các cá nhân.

Hình thức lưu truyền

- Truyền miệng.

- Bằng các văn bản viết.

Hình thức tồn tại

- Gắn liền với những hoạt động khác trong đời sống cộng đổng (gắn với môi trường diễn xướng).

- Dưới dạng văn bản viết, mang tính độc lập cùa một tác phẩm vãn học.

Vai trò, vị trí

- Là nền tảng của vãn học dân tộc.

- Nâng cao và kết tinh những thành tựu nghệ thuật của dân tộc.

Văn học Việt Nam từ thế kỉ X - hết thế kỉ XIX (văn học trung đại)

Văn học Việt Nam từ đầu thế kỉ XX đến nay (văn học hiện đại)

Chữ viết

Chữ Hán và chữ Nôm

Chủ yếu là chữ quốc ngữ

Thể loại

- Các thể loại tiếp thu từ Trung Quốc: cáo, hịch, phú, thơ Đường luật, truyền kì, tiểu thuyết chương hổi...

- Thể loại sáng tạo trên cơ sở tiếp thu: thơ Đường luật viết bằng chữ Nôm, song thất lục bát, ...

- Các thể loại vãn học dân tộc: truyện thơ, ngâm khúc, hát nói, ...

- Thể loại tiếp biến từ văn học trung đại: Thơ Đường luật, câu đối...

- Thể loại văn học hiện đại: thơ tự do, truyện ngắn, tiểu thuyết, phóng sự, kịch nói, ...

Giao lưu văn hoá

Tiếp thu văn hoá, văn học Trung Quốc

Tiếp thu văn hoá, văn học phương Tây

STT

Thể loại

Đặc điểm

1

Thơ Đường luật

- Tuân thủ những quy định chặt chẽ về hình thức nghệ thuật (niêm, luật, đối,...), ngôn từ hàm súc, cô đọng.

2

Thơ Nôm Đường luật

- Xây dựng trên cơ sở thơ Đường luật.

- Có sự linh hoạt hơn về nghệ thuật (về niêm, về đối, về số chữ trong câu,...).

3

Phú

- Là thể văn có vần hoặc xen lẫn văn vần với văn xuôi, thường làm theo lối văn biền ngẫu.

4

Cáo

- Là thể văn nghị luân, thường được viết bằng vãn biền ngẫu, dùng để trình bày một chủ trương, một sự nghiệp, tuyên ngôn một sự kiện,...

5

Kí

- Dùng để ghi chép lại các sự việc, sự kiện.

6

Truyền kì

- Là một thể văn tự sự, phản ánh hiện thực thông qua những yếu tố kì lạ, hoang đường.

7

Tiểu thuyết chương hồi

- Kết cấu tác phẩm được chia thành các chương, hồi với những dấu hiệu hinh thức đặc trưng.

- Kể lại sự việc theo trình tự thời gian. Tính cách nhân vật thường được thể hiện thông qua hành động và đối thoại là chính.

8

Ngâm khúc

- Thuộc thể thơ trữ tình, diễn tả nội tâm phong phú của nhân vật với giọng điệu đặc trưng (giọng than thở, oán trách).

9

Truyện thơ Nôm

- Vừa mang nội dung tự sự, vừa mang nội dung trữ tình, diễn tả tâm trạng và suy nghĩ của con người trước hiện thực cuộc sống.

Sử thi

Đặc điểm riêng

Đặc điểm chung

Đăm Săn (Việt Nam)

- Khát vọng chinh phục thiên nhiên, xoá bỏ những tập tục lạc hâu vì sự hùng mạnh của bộ tộc.

- Chủ đề: Thể hiện những vấn đề chung của cả cộng đồng, tái hiện bức tranh hiện thực rộng lớn, phản ánh đời sống và tư tưởng của con người thời cổ đại.

ô-đi-xê (Hi Lạp)

- Thể hiện sức mạnh trí tuệ và tinh thần cùa con người trong chinh phục thiên nhiên để khai sáng văn hoá, mở rộng giao lưu văn hoá.

- Nhân vật: Tiêu biểu cho sức mạnh, lí tưởng của cộng đồng với đạo đức cao cả, với sức mạnh, tài năng, trí thông minh, lòng quả cảm ưong đấu tranh chinh phục tự nhiên, chiến thắng cái ác vì chân, thiện, mĩ. Phẩm chất của các nhân vật được biểu hiện thông qua hành động.

Ra-ma-ya-na (Ấn Độ)

- Chiến đấu chống cái ác, cái xấu, vì cái thiên, cái đep; đề cao danh dự vài bổn phận; tình yêu tha thiết với con người, với cuộc đời, với thiên nhiên.

- Con người được chú ý miêu tả khía cạnh tâm lí, tính cách.

- Ngôn ngữ trang trọng. Hình tượng nghệ thuật mang vẻ đẹp kì vĩ, với trí tưởng tượng phong phú và bay bổng.

Thơ Đường

Thơ hai-cư

- Nội dung: Phong phú, đa dạng, phản ánh trung thực, toàn diện cuộc sống xã hội và đời sống tình cảm của con người; nổi bật lên là những đề tài quen thuộc về thiên nhiên, chiến tranh, tình yêu, tình bạn, người phụ nữ.

- Nghệ thuật: Hai thể chính là cổ phong (cổ thể) và Đường luật. Ngôn ngữ đơn giản mà tinh luyện, thanh luật hài hoà, cấu tứ độc đáo, rất hàm súc, giàu sức gợi.

- Nội dung: Ghi lại phong cảnh với vài sự vật cụ thể, ờ một thời điểm nhất định trong hiện tại, từ đó khơi gợi một cảm xúc, một suy tư nào đó.

- Nghệ thuật: gợi nhiều hơn tả. Văn bản dành nhiều khoảng trống cho trí tưởng tượng của người đọc. Ngôn ngữ cô đọng, Tứ thơ hàm súc và rất giàu sức gợi.

Văn bản văn học

Tiêu chí chủ yếu của văn bản văn học

Cấu trúc của vãn bản văn học

Các yếu tố thuộc nội dung văn bản văn học

Các yếu tố thuộc hình thức văn bản văn học

- Đi sâu phản ánh và khám phá thế giới tình cảm và tư tưởng, thoả mãn nhu cầu thẩm mĩ của con người.

- Được xây dựng bằng ngôn từ nghệ thuật có tính hình tượng và tính thẩm mĩ cao.

- Mỗi văn bản đều thuộc một thể loại nhất định, và tuân theo những quy ước, những cách thức riêng.

- Tầng ngôn từ: là hệ thống từ vựng tạo nên văn bản (ngữ nghĩa, ngữ âm của từ)

- Tầng hình tượng: là nơi nhà văn gửi gắm những tư tường nghệ thuật của mình.

- Tầng hàm nghĩa:là các lớp nghĩa của văn bản được gợi ra từ tầng ngôn từ và tầng hình tượng.

- Đề tài: là lĩnh vực đời sống được nhà văn nhận thức, lựa chọn, khái quát, bình giá và thể hiện trong văn bản.

- Chủ đề: là vấn đề, cơ bản được nêu ra trong văn bản, thể hiện điều quan tâm và chiều sâu nhận thức của nhà văn.

- Tư tường: là sự lí giải đối với chủ đề, là sự nhận thức của tác giả muốn trao đổi, nhắn - gửi, đối thoại với người đọc.

- Cảm hứng nghệ thuật: là nội dung tình cảm chủ dạo của văn bản.

- Ngôn từ : là yếu tốcơ bản đầu tiên cấu thành nên văn bản văn học.

- Kết cấu: là sự sắp xếp, tổ chức các thành tố cùa văn bản thành một đơn vị thống nhất hoàn chỉnh.

- Thể loại: là những quy tắc tổ chức hình thức văn bản thích hợp với nội dung văn bản.