Soạn bài: Tuần 21 - Thao tác lập luận bác bỏ

I - KIẾN THỨC CƠ BẢN CẦN NẮM VỮNG

1. Trong cuộc sống không hiếm khi chúng ta gặp những ý kiến sai lầm, lệch lạc, trái ngược với thực tế, với đạo lí hoặc không đúng với những chân lí đã được công nhận. Đứng trước những tình huống ấy, ta thường muốn trao đổi lại, tranh luận hoặc phủ nhận để bác bỏ những sai lầm đồng thời bảo vệ chân lí chung.

2. Lập luận bác bỏ là thao tác dùng lí lẽ và dẫn chứng để phê phán, gạt bỏ những quan điểm, ý kiến sai lệch hoặc thiếu chính xác,... Từ đó, nêu ý kiến đúng của mình để thuyết phục người nghe. Có thể bác bỏ lập luận bằng cách bác bỏ luận điểm, luận cứ hoặc cách lập luận.

3. Muốn bác bỏ hiệu quá, có sức thuyết phục, ta cần nắm vững thao tác lập luận bác bỏ, cần diễn đạt rành mạch, sáng sủa, uyển chuyển để người có quan điểm, ý kiến sai lệch và người nghe, người đọc dễ chấp nhận, tin theo.

II - HƯỚNG DẪN TÌM HIỂU BÀI

Đọc ba đoạn trích: Hoài vọng của lí trí của Đinh Gia Trinh; Tiếng mẹ đẻ - nguồn giải phóng các dân tộc bị áp bức của Nguyễn An Ninh và Ôn dịch, thuốc lá của Nguyễn Khắc Viện (SGK) để tìm hiểu về cách lập luận bác bỏ.

1. Ông Đinh Gia Trinh bác bỏ cách lập luận thiếu tính khoa học suy diễn tuỳ tiện (có người gọi là lối đánh tráo khái niệm) của ông Nguyễn Bách Khoa. Tác giả đã vạch trần sự suy diễn vô căn cứ lời nói và những câu thơ của Nguyễn Du.

Nét đặc sắc trong nghệ thuật bác bỏ ở đoạn trích này còn thể hiện ớ cách diễn đạt (phối hợp các kiểu câu tường thuật, câu cảm thán, câu hỏi tu từ,... một cách khéo léo), ở sự liên hệ với những thi sĩ, những nhà khoa học nước ngoài từng có trí tưởng tượng kì dị, tương tự trí tưởng tượng của Nguyễn Du. Nhờ những sự phối hợp đó, ông Đinh Gia Trinh đã bác bỏ thành công, đầy sức thuyết phục ý kiến của ông Nguyễn Bách Khoa khi ông này cho rằng: "Nguyễn Du là một con bệnh thần kinh".

2. Tác giả Nguyễn An Ninh (đoạn trích b) bác bỏ luận cứ lệch lạc là: "Nhiều đồng bào chúng ta, để biện minh cho việc từ bỏ tiếng mẹ đẻ, đã than phiền rằng tiếng nước mình nghèo nàn". Thái độ từ bỏ tiếng mẹ đẻ (tiếng Việt) bắt nguồn từ nhiều căn cứ. Trong đó, việc than phiền tiếng nước mình nghèo chỉ là một căn cứ. Tác giả vừa trực tiếp phê phán: "Lời trách cứ này không có cơ sở nào cả", vừa phân tích bằng lí lẽ và dẫn chứng, vừa truy tìm nguyên nhân của luận cứ sai lệch: "Phải quy lỗi cho sự nghèo nàn cho ngôn ngữ hay sự bất tài của con người?" để bác bỏ.

3. Ông Nguyễn Khắc Viện nêu luận điểm: "Tôi hút, tôi bị bệnh, mặc tôi!", rồi bác bỏ luận điểm bằng cách nêu lên những dẫn chứng cụ thể, bằng sự phân tích rõ tác hại ghê gớm của việc hút thuốc lá.

II - HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP

1. a) Trong đoạn văn trích từ Chuyện chức phán sự đền Tản Viên, Nguyễn Dữ đã bác bỏ một luận cứ sai lệch (cứng quá thì gãy). Để bác bỏ điều này. tác giả đã đưa ra lí lẽ (Kẻ sĩ chỉ lo không cứng cỏi được, còn gãy hay không là việc của trời. Sao lại đoán trước là sẽ gãy mà chịu đổi cứng ra mềm?) và dẫn chứng (là hành động đốt cháy đền tà, chống lại yêu ma của Tử Văn) để khẳng định chân lí rằng "kẻ sĩ, khóng nên kiêng sự sự cứng cỏi”. Giọng văn của Nguyễn Dữ trong đoạn trích dứt khoát, chắc nịch và thuyết phục.

b) Trong đoạn văn trích từ bài Mấy ý nghĩ về thơ, Nguyễn Đình Thi đã bác bỏ luận điểm sai lầm cho "thơ là những lời đẹp", "thơ là những đề tài đẹp". Để bác bỏ luận điểm này, tác giả đã dẫn ra những dẫn chứng giàu sức thuyết phục: thơ Hồ Xuân Hương được viết nên từ những ngôn từ hết sức tầm thường, thơ Bô-đơ-le có những đề tài về "xác chó chết đầy dòi bọ”,... Khác với Nguyễn Dữ, giọng văn của Nguyễn Đình Thi trong đoạn trích nhẹ nhàng, tế nhị mà vẫn sâu sắc và cũng đầy thuyết phục.

2. Để bác bỏ quan niệm sai lầm: "Không kết bạn với những người học yếu"

- Có thể dùng các thao tác: truy tìm nguyên nhân, phân tích tác hại của quan niệm sai,... để bác bỏ, sau đó nêu một số suy nghĩ và hành động đúng,...

- Nên dùng giọng văn nhẹ nhàng, tế nhị, tránh đao to, búa lớn,... để thuyết phục người bạn có quan niệm sai lầm đó.