Soạn bài: Tuần 27 - Thao tác lập luận bình luận

I - KIẾN THỨC CƠ BẢN CẦN NẮM VỮNG

1. Lập luận bình luận nhằm đề xuất và thuyết phục người đọc (người nghe) tán đồng với nhận xét, đánh giá và bàn luận về vấn đề cần bàn luận.

Bình luận cũng là một thao tác lập luận; về mặt này, nó cũng giống với chứng minh và giải thích. Nhưng lập luận bình luận không nhằm mục đích làm cho người đọc (người nghe) hiểu rõ như giải thích hay tin là đúng, là có thật như chứng minh. Mục đích của bình luận là đánh giá và bàn luận, nghĩa là có sự xác định phải trái, đúng sai, hay dở; có sự trao đổi ý kiến với người đối thoại.

Không thể đánh giá và bàn luận với những ai còn chưa biết (hoặc không quan tâm, không có ý kiến) về điều cần bình luận, vì họ sẽ không thể nghe hoặc không muốn nghe ta. Cũng sẽ không ai nghe ta bình luận khi ý kiến của ta không khác gì với ý kiến mà mọi người đều biết và đều nhất trí.

Vậy nhu cầu bình luận chỉ xuất hiện khi ai đó có ý kiến riêng về điều được nêu ra và thật lòng muốn thuyết phục mọi người nghe theo sự đánh giá, bàn luận của mình. Sự bình luận chỉ được xem là thành công khi các ý kiến đánh giá, bàn luận trong đó thực sự thuyết phục, lôi cuốn được người nghe (người đọc). Muốn vậy thì người bình luận không thể không nắm vững cách tổ chức luận cứ, luận điểm, nhằm đạt tới mục đích mà mình đã đặt ra khi quyết định tham gia bình luận; nghĩa là không thể không nắm vững kĩ năng lập luận bình luận.

2. Có nhiều cách lập luận bình luận. Nhưng dù theo cách nào thì người bình luận cũng phải lưu ý;

- Cần phải sắp xếp các luận điểm, luận cứ trong lập luận bình luận sao cho sự đánh giá, bàn bạc của người bình luận có thể được tiếp nhận một cách dễ dàng và hứng thú và sự bình luận chỉ có ý nghĩa khi nó thực sự hướng tới người đọc (người nghe).

Người đọc (người nghe) không thể tiếp nhận và càng không thể tiếp nhận một cách hứng thú những lời bình luận về một hiện tượng (vấn đề), một khi họ còn mơ hồ về chính cái hiện tượng (vấn đề) được đưa ra bình luận ấy. Vì thế, trước tiên, người bình luận nên trình bày một cách trung thực, đầy đủ, rõ ràng nhưng ngắn gọn về hiện tượng (vấn đề) mà dưới đó, mình sẽ đem ra bàn luận cùng người đọc (người nghe). Không nên cố trình bày hiện tượng đời sống đó sao cho phù hợp nhất với quan điểm của mình, vì việc làm ấy có thể khiến người đọc (người nghe) ngờ vực, cảm thấy sự bình luận không thật công bằng, không thật vô tư.

- Đề xuất và chứng tỏ được ý kiến, nhận định, đánh giá của mình là xác đáng. Người bình luận có thể nêu ra và bảo vệ quan điểm của mình theo một trong các cách sau:

+ Đứng hẳn về một phía, ủng hộ phía mà mình cho là đúng và bác bỏ phía mà mình chắc chắn là sai.

+ Kết hợp những phần đúng và loại bỏ phần còn hạn chế của một phía, để đi tới một sự đánh giá mà mình tin là thực sự công bằng, hợp lí.

+ Đưa ra một cách đánh giá của riêng mình, sau khi đã phân tích các quan điểm, ý kiến khác nhau về đề tài cần bình luận.

Việc lựa chọn cách nào trong ba cách trên cũng phải xuất phát từ một, và chỉ một cơ sở duy nhất: cơ sở chân lí. Sau khi đã lựa chọn được một cách thức phù hợp với chân lí thì nhiệm vụ của người bình luận là tìm cách thuyết phục người đọc (người nghe) đặt niềm tin vào sự đánh giá của mình.

- Khi tiếp tục luận bàn sâu rộng hơn, người bình luận có thể đề cập đến thái độ, hành động, cách giải quyết cần có trước hiện tượng vừa được nhận xét, đánh giá; cũng có thể bày tỏ những cảm nhận, nghĩ suy mà mình đã rút ra khi liên hệ với thời đại, hoàn cảnh sống, lứa tuổi của mình và của người đang lắng nghe mình bình luận. Sự bàn luận còn có tầm vóc lớn hơn, có giá trị cao hơn nữa nếu người bình luận có thể bàn thêm về những ý nghĩa xa rộng, sâu sắc và bất ngờ mà hiện tượng đời sống được bình luận có thể gợi ra.

II - HƯỚNG DẪN TÌM HIỂU BÀI

Tìm hiểu về cách lập luận bình luận trong đoạn trích Xin lập khoa luật của Nguyễn Trường Tộ.

a) Trong đoạn trích, Nguyễn Trường Tộ có đưa ra những nhận định, đánh giá đúng - sai, hay - dở (ví dụ: Ai hiểu luật sẽ được làm quan,... Bất cứ một hình phạt nào ở trong nước không vượt ra ngoài luật,...), đồng thời cũng có bàn bạc mở rộng (Biết rằng đạo làm người không gì lớn hằng trung hiếu,...). Tất cả những lập luận này đều nhằm hướng tới khẳng định vai trò quan trọng của việc cần phải xây dựng một hệ thống luật pháp cho quốc gia.

b) Nguyễn Trường Tộ rõ ràng có lí do để đề nghị lập khoa luật bởi trên thực tế, ai nấy đều đã thống nhất rằng muốn trị nước thì phải dựa vào luật chứ không phải vào những lời nói suông trên giấy về trung hiếu hay lễ nghĩa và rằng luật pháp là công bằng và cũng là đạo đức.

c) Đoạn trích Xin lập khoa luật của Nguyễn Trường Tộ là một đoạn lập luận bình luận vì nó thể hiện rõ tính chất đề xuất vấn đề đồng thời các lập luận cũng là để hướng vào thuyết phục người đọc tán đồng với những nhận xét, đánh giá, đề xuất của tác giả.

III - HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP

1. Bình luận không phải là giải thích, không phải chứng minh và cũng không phải là giải thích và chứng minh cộng lại. Sự khác nhau là ở mục đích. Mục đích của giải thích là giúp người nghe (người đọc) hiểu nhận định được nêu, còn mục đích của chứng minh là giúp họ tin rằng nhận định ấy là có căn cứ trong sự thật (hay lẽ phải). Sự giải thích, do đó, phải hướng về những người còn chưa rõ, chưa tin. Trong khi ấy, mục đích cuối cùng của bình luận lại là giúp người nghe (người đọc) đánh giá hiện tượng (vấn đề) được chính xác, toàn diện, công bằng và bàn luận cùng họ về những ý nghĩa sâu rộng có thể rút ra từ hiện tượng (vấn đề) đó, bằng những ý kiến chặt chẽ, sắc sảo và mới mẻ của riêng mình. Xét về bản chất, lập luận bình luận là để dành cho những người đã biết, đã có ý kiến về một hiện tượng (vấn đề) nào đó, nhưng ý kiến của họ còn khác với ý kiến của người bình luận.

Vì thế, yêu cầu cao nhất của hoạt động bình luận không phải là dễ hiểu (đó là yêu cầu của giải thích), hay có nhiều dẫn chứng phong phú, đáng tin cậy (đó là yêu cầu của chứng minh). Trôi chảy, hấp dẫn, giàu nhiệt tình thuyết phục, giàu tính đấu tranh cho quan điểm, ý kiến đúng đắn, đó mới là những phẩm chất thích hợp với văn bình luận.

2. Đoạn trích của Võ Thị Hảo về vấn đề giao thông có sử dụng kiểu lập luận bình luận. Điều này thể hiện rõ ở:

- Chủ đề lập luận: Vấn đề giao thông và tai nạn giao thông ở nước ta.

- Mục đích thuyết phục (mục đích lập luận): hướng đến đề xuất "chúng ta cần một chương trình truyền thông hiệu quả hơn để "những lưỡi hái tử thần" không còn nghênh ngang trên đường phố!".

- Các lập luận được triển khai chặt chẽ, có hệ thống và giàu sức thuyết phục:

+ Bài viết mở đầu bằng hai dẫn chứng tiêu biểu, gây ấn tượng mạnh đối với người đọc.

+ Tiếp đến là những phân tích, bình luận rất xác đáng về "thần chết" trong lĩnh vực giao thông.

+ Lập luận thêm thuyết phục bởi những số liệu thống kê mà tác giả đã dẫn ra.

+ Đề xuất của tác giả.

3. Để viết được bài bình luận về vai trò của luật pháp và việc giáo dục pháp luật trong xã hội, cần tập trung chú ý:

- Nêu được vai trò và ý nghĩa to lớn của luật pháp trong mỗi lĩnh vực của đời sống, nhất là trong thời đại mọi người "sống và làm việc theo hiến pháp và pháp luật" hôm nay.

- Tình hình hiểu biết và thói quen làm việc theo pháp luật ở nước ta hiện nay đã đáp ứng được nhu cầu phát triển chưa?

- Đề xuất giải pháp nâng cao hiểu biết về pháp luật và sự tuân thủ pháp luật của mỗi người trong cuộc sống.

Viết bình luận