Soạn bài: Tìm hiểu chung về văn tự sự
I - KIẾN THỨC CƠ BẢN CẦN NẮM VỮNG
1. Tự sự (còn gọi là kể chuyện) là phương thức trình bày một chuỗi các quan hệ theo một trật tự logic và mạch lạc nhất định.
2. Mục đích giao tiếp của tự sự: nhằm giúp cho người kể giải thích, tìm hiểu và bày tỏ thái độ về sự việc.
II - HƯỚNG DẪN TÌM HIỂU BÀI
1. Trong đời sống hằng ngày, ta thường nghe những yêu cầu và câu hỏi:
- Bà ơi, bà kể chuyện cổ tích cho cháu nghe đi !
- Cậu kể cho mình nghe, Lan là người như thế nào.
- Bạn An gặp chuyện gì mà lại thôi học nhỉ?
- Thơm ơi, lại đây tớ kể cho nghe câu chuyện này hay lắm.
a) Gặp trường hợp như thế, người nghe muốn biết:
- Nội dung câu chuyện cổ tích nào đó;
- Những thông tin (hình dáng, tính tình, sở thích, thành tích học tập ,...) của Lan ;
- Lí do An thôi học;
- Một câu chuyện hay.
Khi đó, người Xrêphải dùng phương thức kể.
b) Trong những trường hợp trên, câu chuyện phải có một ý nghĩa nào đó. Ví dụ: Nếu muốn cho bạn biết Lan là một người bạn tốt, người được hỏi phải kể những việc mà Lan đã làm để giúp đỡ bạn bè trong học tập, lao động và những sinh hoạt thường ngày; vì những việc đó sẽ có ý nghĩa chứng tỏ Lan là người bạn tốt.
Tương tự như vậy, nếu người trả lời kể một câu chuyện về An mà không liên quan tới việc thôi học thì không thể coi câu chuyện ấy có ý nghĩa, bởi vì không đáp ứng được mục đích (nhu cầu cần được biết) của người hỏi.
2. Truyện Thánh Gióng mà em đã được học là một văn bản tự sự. Văn bản tự sự này cho biết:
- Truyện kể về Thánh Gióng;
- Ở đời Hùng Vương thứ sáu;
- Thánh Gióng đánh tan giặc Ân;
- Gióng 3 tuổi biết nói, lớn nhanh, cưỡi ngựa sắt, mặc áo giáp sắt, cầm roi sắt đánh giặc. Roi gãy, Gióng nhổ tre đánh giặc. Giặc tan, Gióng lên núi, cởi bỏ giáp sắt và bay về trời;
- Ca ngợi lòng yêu nước, tinh thần quả cảm của Thánh Gióng.
Sở dĩ nói truyện Thánh Gióng ca ngợi công đức của vị anh hùng làng Gióng, bởi vì câu chuyện kể về quá trình ra đời, trưởng thành, lập chiến công, thành Thánh của vị anh hùng giữ nước đầu tiên của dân .tộc ta.
Thứ tự các sự việc của câu chuyện có thê liệt kê như sau:
- Sự việc Gióng ra đời;
- Gióng biết nói và nhận lời sứ giá;
- Gióng lớn nhanh, cưỡi ngựa đi đánh giặc;
- Giặc tan, Gióng bay về trời;
- Vua lập đền thờ và phong danh hiệu Phù Đổng Thiên Vương.
III - HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP
1. Trong truyện ông già và Thần Chết, phương thức tự sự thể hiện thông qua các lời thoại. Câu chuyện thể hiện sự thông minh, nhanh trí của con người.
2. Bài thơ Sa hầy cua Nguyễn Hoàng Sơn được thế hiện theo phương thức tự sự, vì nội dung kể một câu chuyện có thứ tự, lớp lang và kết thúc bất ngờ, ngộ nghĩnh. Có thể kể lại như sau: Bé Mây rủ mèo con đánh bẫy chuột nhắt bằng cá nướng rất thơm. Cả hai đều thú vị vì nghĩ đến cảnh sẽ bẫy được lũ chuột háu ãn, nhưng kết cục bẫy sập, chuột chưa kịp đến ăn thì chính mèo đã sa bẫy.
3. Hai văn bản: Huế: Khai mạc trại điêu khắc quốc tế lần thử ha và Người Âu Lạc đánh tan quán Tần xâm lược đều có nội dung tự sự, vì cả hai văn bản đều dùng để trình bày diễn biến sự việc. Tự sự ở đây có vai trò kể lại sự việc một cách mạch lạc, hấp dẫn.
4. Xem mục I. 3. trang 5.
5. Trong cuộc họp lớp đầu năm, Giang đề nghị bầu Minh làm lớp trưởng, vì bạn Minh đã chăm học, học giỏi lại thường giúp đỡ bạn bè. Nếu Giang kể vắn tắt một vài thành tích của Minh thì sẽ càng có ý nghĩa thuyết phục các bạn trong lớp.