Soạn bài: Những đứa trẻ (trích Thời thơ ấu)
I KIẾN THỨC CƠ BẢN CẦN NẮM VỮNG
1. Mác-xim Go-rơ-ki (1868 - 1936) là bút danh của A-lếch-xây Pê-scôp, sinh trưởng ở thành phố Ni-giơ-ni Nô-vơ-gô-rốt trong một gia đình lao động nghèo.
Pê-scốp mồ côi bố khi mới ba tuổi và sống với ông bà ngoại. Ông là tác giả của bộ ba tiểu thuyết tự thuật để kể chuyện đời mình : Thời thơ ấu (1913 - 1914), Kiếm sống (1916), Những trường đại học của tôi (1923).
2. Tóm tắt : Sau một tuần không gặp nhau, ba anh em hàng xóm lại ra sân chơi và gọi nhân vật “tôi" chơi cùng. Trong câu chuyện với nhau, nhân vật “tôi” hỏi về mẹ chúng, thấy chúng buồn, nhân vật “tôi” an ủi bằng cách sôi nổi kể những câu chuyện cổ tích của bà. Bỗng bố của ba người bạn hàng xóm xuất hiện, cấm không cho nhân vật “tôi” tiếp tục chơi với con ông. Nhưng những đứa trẻ vẫn chơi với nhau, kể cho nhau nghe những câu chuyện vui buồn.
II - HƯỚNG DẪN ĐỌC - HIỂU VĂN BẢN
1. Đoạn trích có thể chia làm ba phần :
- Phần một: Tình bạn tuổi thơ trong sáng;
- Phần hai: Tình bạn bị cấm đoán;
- Phần ba : Tình bạn vẫn được duy trì.
Xuyên thấm cả ba phần trên là các yếu tố nghệ thuật chủ chốt: những đứa trẻ, những con chim, truyện cổ tích, người dì ghẻ, người bà hiền hậu đã xuất hiện ở phần đầu lại xuất hiện ở phần thứ ba, tạo nên mối quan hệ kết nối thông nhất và chặt chẽ, gây được ấn tượng sâu sắc trong người đọc.
2. Ông bà ngoại của A-li-ô-sa là hàng xóm của đại tá Ốp-xi-an-ni-cốp, nhưng hai gia đình lại có địa vị xã hội khác nhau, điều đó tạo ra bức tường ngăn cách mối quan hệ tự nhiên giữa những đứa trẻ. Nhìn sang hàng xóm, A-li-ô-sa chỉ biết “Ba đứa cùng mặc áo cánh và quần dài màu xám, cùng đội mũ như nhau. Chúng có khuôn mặt tròn, mắt xám và giống nhau đến nỗi tôi chỉ phân biệt được chúng theo tầm vóc”.
Do tình cờ, A-li-ô-sa góp sức cứu đứa trẻ - con của gia đình đại tá rơi xuống giếng nên ba đứa trẻ nhà đại tá rủ A-li-ô-sa sang chơi. Hoàn cảnh sống thiếu tình thương đã tạo nên tình bạn trong sáng giữa các bạn nhỏ.
Khi mấy đứa trẻ kể về chuyện mẹ chết, “chúng ngồi sát vào nhau giống như những chú gà con”. Hình ảnh đó rất giàu sức gợi.
Hoàn cảnh sống thiếu tình thương giống nhau khiến mấy chục năm sau Go-rơ-ki vẫn nhớ như in và kể lại hết sức xúc động.
3. Hình ảnh ba đứa trẻ hàng xóm :
- Khi mấy đứa trẻ kể chuyện mẹ chết, "Chúng ngồi sát vào nhau giống như những chú gà con", thể hiện sự thông cảm của A-li-ô-sa với các bạn nhỏ.
- Khi đại tá xuất hiện, quát thì chúng "Tức thì cả mấy đứa trẻ lặng lẽ bước ra khỏi chiếc xe và đi vào nhà", nhìn những đứa trẻ hàng xóm bị áp chế, A-li-ô-sa càng thông cảm với chúng.
4. Đoạn trích thể hiện đặc sắc trong nghệ thuật kể chuyện đan xen giữa chuyện đời thường và truyện cổ tích. Thông qua chi tiết về “dì ghẻ”, khi mấy đứa trẻ hàng xóm nhắc đến “mẹ khác”, A-li-ô-sa liên tưởng ngay đến nhân vật mụ dì ghẻ độc ác trong truyện cổ tích. Khi những đứa trẻ nói về “mẹ thật”, A-li-ô-sa cũng có những suy tưởng như độc thoại nội tâm, lạc ngay vào không khí truyện cổ tích. Chi tiết người bà nhân hậu cũng được kể lại bằng giọng của truyện cổ tích : "ngày trước, trước kia, đã có thời”,..
Nghệ thuật kể chuyện đan xen giữa chuyện đời thường và truyện cổ tích của Mác-xim Go-rơ-ki đã giúp cho đoạn trích Những đứa trẻ nói riêng và tác phẩm Thời thơ ấu nói chung trở nên sinh động và hấp dẫn.