Soạn bài: Bài 9 - Hai cây phong (trích Người thầy đầu tiên)

Tsin-ghiz Ai-ma-tốp, nhà văn Cư-rơ-gư-xtan sinh năm 1928 trong một gia đình viên chức. Năm 1953, ông tốt nghiệp đại học nông nghiệp, trở thành cán bộ kĩ thuật chăn nuôi. Mấy năm sau ông học tiếp văn học rồi chuyển sang hoạt động văn nghệ.

Tác phẩm chính:

Gia-mi-li-a (1958), Núi đồi và thảo nguyên (1961), Vĩnh biệt Gưn-xa-rư (1966), Con tàu trắng (1970) và Một ngày dài hơn thế kỉ (1980).

Hai cây phong là phần đầu truyện Người thầy đầu tiên của T.Ai-ma-tôp, nhà văn Cư-rơ-gư-xtan. SGK Ngữ văn 8 tập một tóm tắt tác phẩm này như sau:

Nội dung truyện được đặt vào bối cảnh vùng quê hẻo lánh của Cư-rơ- gư-xtan, một nước cộng hòa ở Trung Á thuộc Liên Xô vào giữa những năm 20 của thế kỉ trước. Thời đó, trình độ phát triển ở nơi đây còn thấp, tư tưởng phong kiến, gia trưởng còn nặng nề, phụ nữ bị coi thường, trẻ mồ côi bị rẻ rúng. Cô bé An-tư-nai mồ côi, sống trong gia đình chú thím ở làng Kur-ku-rêu, chẳng được học hành, và phải chịu sự giám sát, sai khiến hà khắc của bà thím. Đuy-sen được Đoàn thanh niên Cộng sản cử về làng để mở trường, đã kịp thời cứu giúp, cho em đến trường học. Bà thím ác nghiệt ép gả bán An-tư-nai làm vợ lẽ cho người ta. Một lần nữa, An-tư-nai được thầy Đuy-sen giải thoát, được lên tỉnh học, rồi đến học tiếp ở Mát-xcơ-va, sau trở thành nữ viện sĩ An-tư-nai Xu-lai-ma-nô-va. Còn thầy Đuy-sen, bây giờ đã già, làm nghề đưa thư. Khi An-tư-nai còn đang học ở trường làng, có hôm Đuy-sen mang về trường hai cây phong non và bảo em: “Hai cây phong này thầy mang về cho em đây. Chúng ta sẽ cùng trồng. Và trong khi chúng lớn lên, ngày một thêm sức sống, em sẽ trưởng thành, em sẽ là một người tốt... Em bây giờ trẻ măng như một thân cây non, như đôi cây phong nhỏ này”...

ĐỌC - HIỂU VĂN BẢN

1. Hai mạch kể lồng ghép nhau

Trong văn bản Hai cây phong.

- Từ “Vào năm học cuối cùng”... đến “lần sau chân trời xa thẳm biêng biếc kia”: người kể chuyện xưng “chúng tôi”.

- Từ đầu bài văn đến “chiếc gương thần xanh” và từ “Tôi lắng nghe...” đến hết: người kể chuyện xưng “tôi”.

Như thế, văn bản này gồm hai mạch kế lồng ghép vào nhau.

Trong mạch kể xưng “tôi”, tôi là người kể chuyện. “Tôi” tự giới thiệu mình là họa sĩ. “Tôi” không nhất thiết là nhà văn Ai-ma-tốp. Trong mạch kể xưng là “chúng tôi” vẫn là người kể chuyện trên thôi nhưng lại nhân danh cả bọn con trai ngày trước để kể. Người kể chuyện chính là một trong đám con trai thời đó.

Trong hai mạch kể, mạch kể của người kể chuyện xưng “tôi” quan trọng hơn trong văn bản này.

2. Hai cây phong và kí ức tuổi thơ

Có hai đoạn trong mạch kể của người kể chuyện xưng “chúng tôi”, đoạn trên liên quan tới hai cây phong lớn trên đồi cao của làng Kur-ku-rêu:

Vào năm học cuối cùng trước khi bắt đầu nghỉ hè, bọn con trai đi chân đất, công kênh nhau trèo lên cây phá tổ chim, làm chấn động cả vương quốc loài chim; đoạn dưới liên quan tới “thế giới đẹp đẽ vô ngần của không gian bao la và ánh sáng” từ một phép thần thông nào đó để mở ra trước mắt lũ nhóc con khi bọn chúng leo lên cao, cao nữa, ngồi trên những cành cây, cao ngang đàn chim bay. Chính đoạn sau này đã thu hút người kể chuyện cùng bạn trẻ và làm cho chúng ngây ngất.

Có thể nói, người kể chuyện xen lẫn kể với tả đã miêu tả hai cây phong và quang cảnh nơi đây ví như họa sĩ vẽ nên một bức tranh sinh động. Bởi vì ở đây chỉ đôi ba nét vẽ phác tài hoa, hình ảnh hai cây phong khổng lồ với các mắt mấu, với cành cao ngất, “cao đen ngang tầm chim bay”, với bóng râm mát rượi “nghiêng ngả như muốn chào mời”. Bức vẽ phác ấy còn được điểm thêm hình ảnh “hàng đàn chim chao đi chao lại”.

Đặc biệt là ở đoạn sau, bức tranh của làng quê Kur-ku-rêu hiện ra với những nét vẽ phác “chân trời xa thẳm", “thảo nguyên hoang vu”, “dòng sông lấp lánh”, “làn sương mờ đục" và hình ảnh chuồng ngựa của nông trang bé tí teo lọt thỏm giữa không gian bao la vừa nói. Nhất là màu sắc bí ẩn đầy sức quyến rũ của miền đất này “nơi xa thẳm biêng biếc của thảo nguyên”, “chân trời xa thẳm biêng biếc”, “làn sương mờ đục", “những dòng sóng lấp lánh... như những sợi chí bạc...”.

3. Hai cây phong và thầy Đuy-sen

Trong mạch kể của người kể chuyện xưng “tôi", hai cây phong chiếm vị trí trung tâm và gây xúc động sâu sắc cho người kể chuyện, cho thấy qua độ dài văn bản của mạch kể này. Nguyên nhân là hai cây phong đã gắn chặt với tình yêu quê hương da diết. Không những thế, hai cây phong còn gắn bó với những kỉ niệm đẹp của tuổi học trò.

Nhưng nguyên nhân sâu sắc là hai cây phong đã được chính thầy Đuy- sen đem về trồng trên đồi cao này cùng cô học trò An-tư-nai, thầy đã gửi gắm vào đây ước mơ, hi vọng những đứa bé nghèo khổ, bất hạnh, thất học như An-tư-nai sau này sẽ lớn lên, kiến thức ngày càng rộng mở, hữu ích cho đời. Mặc dù câu chuyện xảy ra bốn mươi năm trước mãi đến gần đây người kể chuyện mới được biết.

Trong mạch kể xen lẫn tả này, hai cây phong được miêu tả hết sức sống động: nghiêng ngả thân cây, lay động lá cành, khi mây đen kéo đến... xô gãy cành, tỉa trụi lá. Đặc biệt là có rất nhiều âm thanh “tiếng lá reo”, “tiếng rì rào theo nhiều cung bậc”, “reo vù vù”... Hai cây phong còn được miêu tả bằng trí tường tượng và bằng tâm hồn người nghệ sĩ nên được nhân hóa rất cao, rất sinh động: Có tiếng nói riêng, có một tâm hồn riêng... bỗng im lặng một thoáng, rồi khắp lá cành lại cất tiếng thở dài một lượt như thương tiếc người nào...

4. Học sinh có thể chọn một trong hai đoạn sau đây

a) “Trong lòng tôi... ngọn lửa bốc cháy rừng rực”.

b) “Vào năm học cuối cùng... không gian bao la và ánh sáng”.

để học thuộc.

Ghi nhớ: Trong bài Hai cây phong, trích truyện Người thầy đầu tiên của nhà văn Cư-rơ-gư-xtan, tên là Ai-ma-tốp, hai cây phong được miêu tả hết sức sinh động qua cái nhìn và bằng cả tâm hồn của người kể chuyện, người ấy tự giới thiệu mình là họa sĩ. Đó là hai cây phong xưa kia thầy Đuy-sen một hôm đem về trồng trên đồi cao cùng với cô học trò nhỏ An-tư-nai nghèo khổ để gửi gắm ước ao, hi vọng cô bé như thân cây non không ngừng phát triển, sẽ lớn lên, tiếp tục được học hành và trở thành người tốt.

Viết bình luận