Soạn bài: Bài 32 - Bắc Sơn (trích hồi bốn)

I. ĐÔI NÉT VỀ TÁC GIẢ, TÁC PHẨM

- Nguyễn Huy Tưởng (1912 - 1960) là một trong những nhà văn chủ chốt của nền văn học cách mạng với nhiều đóng góp đáng kể. Ông quê ở xã Dục Tú, huyện Đông Anh, Hà Nội. Nguyễn Huy Tưởng viết văn từ trước Cách mạng tháng Tám 1945 với nhiều tác phẩm đề cao tinh thần dân tộc và giàu cảm hứng lịch sử. ông còn viết nhiều tác phẩm cho thiếu nhi rất được các bạn nhỏ yêu thích. Năm 1996, Nguyễn Huy Tưởng được Nhà nước truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.

- Bắc Sơn của Nguyễn Huy Tưởng là vở kịch cách mạng đầu tiên trong nền văn học mới từ sau Cách mạng tháng Tám 1945. Đoạn trích giảng là hai lớp thuộc hồi bổn của vở kịch. Ớ hồi này, xung đột cơ bản của vở kịch đã được bộc lộ một cách gay gắt buộc nhân vật Thơm phải có sự chuyển biến thái độ, cô đứng hẳn về phía cách mạng ngay trong hoàn cảnh cuộc khởi nghĩa đang bị kẻ thù đàn áp khốc liệt.

II. GỢI Ý ĐỌC - HIỂU

1. Lấy bối cảnh là cuộc khởi nghĩa Bắc Sơn, vở kịch tập trung vào gia đình cụ Phương, một nông dân dân tộc Tày. Cụ và con trai là Sáng, hăng hái tham gia chiến đấu, còn cụ bà và Thơm, con gái cùng chồng là Ngọc lại sợ hãi lẩn tránh. Giành được thắng lợi bước đầu của cuộc khởi nghĩa, ông giáo Thái được tổ chức Đảng giao nhiệm vụ củng cố phong trào. Nhờ có Ngọc dẫn đường, quân Pháp đã kéo vào chiếm lại được Vũ Lăng, thẳng tay đàn áp một cách dã man quần chúng cách mạng và truy lùng những cán bộ lãnh đạo. Quân khởi nghĩa đã rút cả vào rừng. Cụ Phương khi tìm vào đó để đẫn đường cho lực lượng cách mạng đã bị giặc Pháp bắn. Cha chết, em trai chết, lại dần dần nhận ra bộ mặt phản động của Ngọc, Thơm rất đau xót và ân hận. Giáo Thái và một đồng chí là Cửu bị giặc Pháp truy lùng vô tình chạy nhầm vào nhà Thơm. Nhanh trí, Thơm đã che giâ'u và cứu thoát hai người. Thế là Thơm đã dứt khoát đứng hẳn vào hàng ngũ cách 'mạng. Biết được tin Ngọc dẫn đường cho giặc Pháp lên đánh quân du kích, Thơm đã luồn rừng đi suốt đêm đến báo cho họ kịp thời đốì phó. Lúc trở về, Thơm gặp Ngọc và bị y bắn. Nhưng chính Ngọc lại bị trúng đạn của giặc Pháp và chết.

Đó là tóm tắt của vở kịch Bắc Sơn.

2. Như bên trên đã nói, đoạn trích trong sách giáo khoa là hai lớp thuộc hồi 4 của vở kịch. Trong đoạn trích này, các sự việc diễn ra chủ yếu là ở gia đình Thơm và Ngọc. Trước cái chết của cha và em trai, Thơm dần dần đã nhận ra bộ mặt phản động của Ngọc. Xung đột kịch là xung đột giữa lực lượng cách mạng và kẻ thù. Ớ đây là xung đột giữa Ngọc cùng đồng bọn với Thái, Cửu. Xung đột này diễn ra giữa lúc cuộc khởi nghĩa bị đàn áp, kẻ thù đang ráo riết truy lùng những chiến sĩ cách mạng. Xung đột kịch ở đoạn này còn diễn ra ngay trong nhân vật Thơm và đã có bước ngoặt quyết định khiến cô đã lựa chọn là đứng về phía cách mạng.

Xung đột kịch ở hồi 4 này bộc lộ qua tình huống bất ngờ và căng thẳng. Đó là trong lúc lẩn trốn sự truy lùng của Ngọc và đồng bọn, Thái và Cửu lại chạy đúng vào nhà Ngọc, lúc ấy chỉ có một mình Thơm ở nhà. Tình huống này khiến Thơm phải dứt khoát lựa chọn bằng việc che giấu cho hai người. Nói rõ hơn là Thơm đã đứng hẳn về phía cách mạng. Tình huống này cũng cho Thơm thấy rõ bộ mặt phản động của chồng mình.

3. Phân tích tâm trạng và hành động của nhân vật Thơm

Thơm là vợ của Ngọc - một anh nho lại theo Pháp. Thơm quen sống an nhàn, thích sắm sửa ăn diện vì thế cô đứng ngoài cuộc đấu tranh, mặc dù cha và em trại cô là những quần chúng tích cực tham gia khởi nghĩa. Tuy vậy, bản chất Thơm là người tốt. ớ cô vẫn chưa mất đi lòng tự trọng và tình thương người, vì vậy Thơm quý trọng ông giáo, người cán bộ cách mạng được cử đến để củng cố phong trào sau khi cuộc khởi nghĩa nổ ra. Lúc cách mạng bị đàn áp dã man, cha và em trai đều hi sinh. Thơm đau xót và càng thêm bị giày vò khi dần dần biết được Ngọc là kẻ phản động, làm tay sai cho địch, dẫn quân Pháp về tiêu diệt lực lượng khởi nghĩa.

Khi cuộc khởi nghĩa bị đàn áp, cha và em trai hi sinh, mẹ bỏ đi, Thơm chỉ còn lại người thân duy nhất là Ngọc, chồng mình. Nhưng Ngọc dần dần đã lộ ra bộ mặt phản động Việt gian. Hình ảnh cha, em trai lúc hi sinh, hình ảnh người mẹ gần hóa điên luôn ám ảnh, giày vò Thơm ngày đêm.

Tuy sự nghi ngờ của cô về Ngọc ngày một tăng lên nhưng Thơm vẫn cố níu một chút hi vọng để được sống nhàn nhã với tiền bạc do Ngọc đưa về. Giữa lúc ấy thì một tình huống thật bất ngờ đã xảy ra với Thơm bắt cô phải lựa chọn thái độ dứt khoát. Đó là việc Thái và Cửu bị truy lùng đã chạy nhầm vào chính nhà của Thơm. Do lòng quý mến sẵn có đối với Thái cùng với bản chất lương thiện, trung thực ở Thơm và cả sự ân hận đã khiến Thơm hành động nhanh chóng và khôn ngoan. Cô không sợ nguy hiểm nên đã che giàu Thái và Cửu. Đến lúc này cô đã nhận rõ bộ mặt Việt gian của Ngọc cùng bản chất xâ'u xa của hắn. Biết được Ngọc lại dẫn đường cho quân Pháp vào rừng lùng bắt những người cách mạng, Thơm đã luồn tắt rừng suốt đêm để báo tin cho quân du kích kịp thời ứng phó với tình huống xâu sắp xảy đến.

Với cách đặt nhân vật vào một tình huống gay cấn, tác giả đã làm bộc lộ tính cách, bộc lộ đời sống nội tâm của nhân vật để nhân vật đó đã hành động dứt khoát, đứng hẳn về phía cách mạng. Ớ đây, Nguyễn Huy Tưởng với tình huống này đã khẳng định là ngay cả khi cuộc đấu tranh cách mạng gặp khó khăn nhất, bị kẻ thù đàn áp dữ dội nhất, cách mạng vẫn không bị tiêu diệt mà vẫn có thể thức tỉnh quần chúng.

4. Phân tích các nhân vật Ngọc, Thái, cửu

- Ngọc: Đến đây, Ngọc đã lộ rõ nhất bản chất của y. Là anh nho lại thấp kém, Ngọc nuôi tham vọng ngoi lên tìm được địa vị, quyền lực và tiền tài. Khi cuộc khởi nghĩa nổ ra, bộ máy cai trị bị đánh đổ, Ngọc thù hận cách mạng. Y nhất quyết làm tay sai cho giặc, dẫn quân Pháp về đánh trường Vũ Làng căn cứ của cuộc khởi nghĩa. Y ra sức lùng sục những người cách mạng nhất là Thái và Cửu. cố che giấu với Thơm, Ngọc càng chiều chuộng vợ. Nhưng tâm địa hắn cứ lộ ra trước Thơm. Ngọc là một nhân vật phản diện không đơn giản.

- Thái và Cửu: Trong tình thế nguy nan, bị giặc truy đuổi phải chạy nhầm vào nhà Ngọc, Thái vẫn bình tĩnh, sáng suốt khiến Thơm tin vào những người cách mạng. Còn Cửu nóng nảy, thiếu sự chín chắn. Anh nghi ngờ Thơm, mãi khi được Thơm cứu thoát anh mới hiểu và tin cô.

5. Nhận xét về nghệ thuật kịch của đoạn trích

Nhìn chung, Bắc Sơn đã thể hiện được xung đột kịch, xây dựng được tình huống éo le, bất ngờ, bộc lộ rõ xung đột và thúc đẩy hành động kịch phát triển. Về ngôn ngữ đốì thoại, có những nhịp điệu khác nhau phù hợp với từng đoạn của hành động kịch. Đối thoại ở lớp III bộc lộ rõ nội tâm và tính cách nhãn vật.