Soạn bài: Bài 21 - Vượt thác

Chú thích thêm:

Bãi dâu: bãi đất trồng cây dâu để lấy lá nuôi tằm.

Đứng trầm ngâm: đứng lặng lẽ như đang suy nghĩ.

Đột ngột hiện ra: hiện ra quá bất ngờ.

Lấy thế trụ lại: lấy thế để đứng vững lại không bị nước cuốn đi.

ĐỌC - HIỂU BÀI VĂN

1. Bố cục bài văn:

- Đoạn thứ nhất: Từ đầu đến "Thuyền chuẩn bị vượt nhiều thác nước." Đoạn này kể việc con thuyền chạy trên đoạn sông bằng phẳng trước khi đến chân thác.

- Đoạn thứ hai: Từ chỗ "Đến Phường Rạnh, dượng Hương sai nấu cơm ăn" đến "... thuyền vượt qua khỏi thác Cổ Cò." Đoạn này kể việc con thuyền vượt qua đoạn sông có nhiều thác dữ.

- Đoạn thứ ba là phần còn lại của bài. Đoạn này kể việc con thuyền đi trên đoạn sông đã chảy yên ả hơn.

2. Vị trí quan sát của người kể chuyện: đứng trên thuyền cùng vượt thác với con thuyền. Vị trí quan sát này thật thuận lợi cho việc miêu tả vì con thuyền luôn di động trên sông.

Cảnh dòng sông hai bên sông, qua sự miêu tả, đã luôn thay đổi:

Ở ngã ba sông là những bãi dâu trải ra bạt ngàn đến những làng xa tít.

Càng về ngược, vườn tược càng um tùm. Dọc sông, những chòm cổ thụ dáng mãnh liệt đứng trầm ngâm lặng nhìn xuống nước. Núi cao đột ngột hiện ra chắn ngang trước mặt.

Nước từ trên cao phóng giữa hai vách đá dựng đứng chảy đứt đuôi rắn.

Dòng sông cứ chảy quanh co dọc những núi cao sừng sững. Dọc sườn núi, những cây to mọc giữa những bụi lúp xúp nom xa như những cụ già vung tay hô đám con cháu tiến về phía trước. Qua nhiều lớp núi, đồng ruộng lại mở ra.   

3. - Cảnh con thuyền vượt thác được miêu tả như sau:

Chiếc sào của dượng Hương Thư dưới sức chống bị cong lại. Nước bị cản văng bọt tứ tung, thuyền vùng vằng cứ chực trụt xuống, quay đầu chạy trở lại... Những động tác thả sào, rút sào rập ràng nhanh như cắt. Thuyền cố lấn lên.

- Ngoại hình của dượng Hương Thư trong cảnh vượt thác: Dượng Hương Thư đánh trần đứng sau lái... như một pho tượng đồng đúc, các bắp thịt cuồn cuộn, hai hàm răng cắn chặt, quai hàm bạnh ra, mắt nẩy lửa, ghì trên ngọn sào giống như một hiệp sĩ của Trường Sơn oai linh hùng vĩ.

- Động tác của dượng Hương Thư: Dượng Hương Thư co người phóng chiếc sào xuống lòng sông nghe một tiếng "soạc"! Thép đã cắm vào sỏi. Dượng Hương Thư ghì chặt trên đầu sào, lấy thế trụ lại... Những động tác thả sào, rút sào nhanh như cắt.

- Các hình ảnh so sánh:

Dượng Hương Thư như một pho tượng đồng đúc, như một hiệp sĩ của Trường Sơn oai linh hùng vĩ. Những động tác thả sào rút sào nhanh như cắt.

Hình ảnh so sánh: "Dượng Hương Thư như một hiệp sĩ của Trường Sơn oai linh hùng vĩ" có ý nghĩa đề cao vẻ đẹp và sức mạnh của một người lao động quả cảm, hiên ngang dám đối chọi với thiên nhiên. Cách so sánh này làm cho hình ảnh dượng Hương Thư có vẻ kì bí và mang tính huyền thoại như một nhân vật anh hùng trong một bản trường ca của đồng bào miền núi.

4. - Ở đoạn đầu và cuối của bài có hai hình ảnh miêu tả những cây cổ thụ trên bờ sông:

Dọc sông, những chùm cổ thụ dáng mãnh liệt đứng trầm ngâm lặng nhìn xuỗng nước.

Dọc sườn núi, những cây to mọc giữa những bụi lúp xúp nom xa như những cụ già vung tay hô đám con cháu tiến về phía trước.

- Ở mỗi hình ảnh ấy tác giả đã sử dụng cách chuyển nghĩa.

Trong hình ảnh thứ nhất, nhóm từ: "dáng mãnh liệt đứng trầm ngâm lặng nhìn xuống nước" là để nói về con người nhưng đã dùng để nói về cây.

Trong hình ảnh thứ hai, tác giả đã so sánh các cây cổ thụ như những cụ già vung tay hô đám con cháu tiến về phía trước. Hình ảnh này có ý nghĩa: thiên nhiên cũng đồng tình với con người và cũng cổ vũ, động viên con người hăng hái tiến lên.

Trong hai hình ảnh này, ngoài phép so sánh, tác giả còn dùng phép nhân hóa để việc miêu tả thêm sinh động, cây cỏ, cảnh vật như cũng có tâm hồn.

Qua bài văn em thấy rõ cảnh thiên nhiên thật oai linh, hùng vĩ và chứa đựng một sức mạnh lớn lao, còn con người thì nhỏ bé hơn nhưng vẫn dũng cảm kiên cường vượt lên sức mạnh của thiên nhiên.

Tóm tắt:

Bài văn miêu tả cảnh vượt thác của con thuyền trên sông Thu Bồn, làm nổi bật vẻ hùng dũng và sức mạnh của con người lao động trên nền cânh thiên nhiên rộng lớn, hùng vĩ.

Nghệ thuật tả cảnh, tả người từ điểm nhìn trên con thuyền theo hành trình vượt thác rất tự nhiên, sinh động.

LUYỆN TẬP

Hai bài Sông nước Cà Mau và Vượt thác đều miêu tả cảnh sông nước. Em hãy nêu những nét đặc sắc của phong cảnh thiên nhiên được miêu tả ở mỗi bài và nghệ thuật miêu tả của mỗi tác giả.

- Hai bài văn trên đều miêu tả cảnh sông nước nhưng mỗi bài có một đặc điểm riêng:

Bài Sông nước Cà Mau thiên về miêu tả cảnh chằng chịt của sông nước, vẻ đẹp phong phú của vùng sông nước Cà Mau và cảnh sinh hoạt đông vui nhộn nhịp của nhân dân sông ở đây.

Bài Vượt thác lại thiên về miêu tả cảnh tượng hùng vĩ và địa thế hiểm trở của một đoạn sông Thu Bồn để từ đó làm bật lên sức mạnh lao động, khắc phục thiên nhiên của con người.

- Ở bài văn thứ nhất tác giả vừa miêu tả cảnh vật vừa giải thích cách đặt tên cho đất đai nên bài văn vừa có giá trị văn học vừa có giá trị lịch sử.

- Ở bài văn thứ hai tác giả dùng bút pháp khắc họa để tạo dựng một hình tượng nhân vật mạnh mẽ, lớn lao giữa một khung cảnh thiên nhiên hùng vĩ.