Soạn bài: Bài 18 - Bài học đường đời đầu tiên
Chú thích thêm:
Cường tráng: khỏe mạnh, dồi dào sức lực.
Đi bách bộ: nghĩa đen là đi trăm bước, nghĩa thường dùng là đi dạo chơi.
Hãnh diện: tỏ vẻ kiêu ngạo, tự hào.
Trịnh trọng: làm ra vẻ nghiêm trang, tự xem mình là quan trọng.
Ngông cuồng: ngông nghênh, rồ dại.
Ngụ ngoài đầu bờ: ở ngoài đầu bờ.
Hống hách: nạt nộ, dọa dẫm, ăn hiếp người khác.
Ân hận: tự trách mình, thấy đáng tiếc.
Sống cẩu thả: sống bừa bãi, luộm thuộm, không cẩn thận, ngăn nắp.
Không chút bận tâm: không nghĩ gì tới nữa.
Vật lộn cật lực: vật lộn hết sức, rất cực nhọc, vất vả.
Ích kỉ: chỉ nghĩ đến và lo cho lợi ích của riêng mình.
Ăn năn: cảm thấy bị cắn rứt, bị dày vò ở trong lòng.
ĐỌC - HIỂU BÀI VĂN
1. Kể tóm tắt đoạn trích: Dế Mèn ăn uống điều độ và làm việc có chừng mực nên chóng lớn và trở thành một chàng dế thanh niên đẹp đẽ, khỏe mạnh, sức vóc hơn người. Cũng vì thế mà Dế Mèn sinh ra kiêu căng ngạo mạn luôn hung hăng hống hách đối với mọi người xung quanh, hay bắt nạt kẻ yếu và làm nhiều chuyện ngu dại, đáng chê trách. Ví dụ như thấy Dế Choắt ốm yếu thì hay cười nhạo và tỏ ý khinh ghét. Một hôm, Dế Mèn bày trò trêu chọc chị Cốc khiến chị Cốc nổi giận nhưng chị lại lầm tưởng là Dế Choất đã dám hỗn xược với chị, chị đã thẳng tay trừng trị Dế Choắt, mổ Choắt quẹo xương sống khiến cậu ta chết. Trước cái chết của Dế Choắt, Dế Mèn thấy ăn năn, hối hận vô cùng. Đó cũng là bài học đường đời đầu tiên của Dế Mèn.
a) Truyện được kể bằng lời của nhân vật nào?
- Truyện được kể bằng lời của Dế Mèn, tức là kể theo ngôi thứ nhất.
b) Bài văn có thể chia làm mấy đoạn? Nội dung mỗi đoạn?
- Bài văn có thể chia làm hai đoạn:
Đoạn thứ nhất: Từ đầu đến chỗ "... Thế mới biết, nếu đã trót không suy tính, lỡ xảy ra những việc dại dột, dù về sau có hối cũng không thể làm lại được".
Đoạn này có nội dung chính là: Dế Mèn tự nói về vẻ mạnh mẽ, cường tráng của mình. Dế Mền cũng kể những hành động ngông cuồng của mình và thấy hối tiếc về sự ngông cuồng ngu dại đó.
- Đoạn thứ hai: Từ chỗ "Câu chuyện ân hận đầu tiên ..." cho đến hết.
Đoạn này nói về chuyện Dế Mèn đã tỏ vẻ khinh thường Dế Choắt rồi bày ra một trò đùa độc ác khiến Dế Choắt chết. Cái chết này khiến Dế Mèn vô cùng ân hận và đã suy nghĩ nhiều về bài học đường đời đầu tiên của mình.
2. Đọc kĩ đoạn văn từ đầu đến "sắp đứng đầu thiên hạ rồi".
a) - Các chi tiết miêu tả ngoại hình của Dế Mèn: Tôi đã trở thành một chàng dế thanh niên cường tráng. Đôi càng tôi mẫm bóng. Những cái vuốt ở chân, ở khoeo cứ cứng dần và nhọn hoắt. Đôi cánh tôi, trước kia ngắn hủn hoẳn, bầy giờ thành cái áo dài kín xuống tận chấm đuôi. Lúc tôi đi bách bộ, cả người tôi rung rinh một màu nâu bóng mỡ soi gương được. Đầu tôi to và nổi từng tảng, rất bướng. Hai cái răng đen nhánh lúc nào cũng nhai ngoàm ngoạp như hai lưỡi liềm máy làm việc. Sợi râu tôi dài và uốn cong một vẻ rất đỗi hùng dũng ...
- Những chi tiết miêu tả hành động của Dế Mèn: Thỉnh thoảng ... tôi co cẳng lên, đạp phanh phách vào các ngọn cỏ. Những ngọn cỏ gẫy rạp, y như có nhát dao vừa lia qua ... Mỗi khi tôi vũ lên, đã nghe tiếng phành phạch giòn giã. Cứ chốc chốc tôi lại trịnh trọng và khoan thai đưa cả hai chân lên vuốt râu. Tôi đi đứng oai vệ. Mỗi bước đi, tôi làm điệu nhún nhảy khoeo chân, rung lên rung xuống hai râu. Cho ra kiểu cách con nhà võ. Tôi tợn lắm, dám cà khịa với tất cả mọi bà con trong xóm... Tôi cho là tôi giỏi. Tôi quát mấy chị Cào Cào ... khiến ... các chị phải núp khuôn mặt trái xoan dưới nhánh cỏ, chỉ dám đưa mắt nhìn trộm. Thỉnh thoảng tôi ngứa chân đá một cái, ghẹo anh Gọng Vó ...
- Nhận xét về trình tự và cách miêu tả trong đoạn văn:
Về mặt trình tự, đoạn văn này viết theo trình tự: tả hình dáng của Dế Mèn trước rồi mới tả hành động của Dế Mèn sau.
Cách miêu tả: Khi miêu tả hình dáng, tác giả miêu tả từng bộ phận trên thân thể Dế Mèn và dùng những hình ảnh so sánh để làm nổi bật lên vẻ cường tráng của Dế Mèn. Khi miêu tả hành động của Dế Mèn, tác giả miêu tả rõ cách diễu võ dương oai của Dế Mèn và nêu ra những hành động cụ thể như cà khịa với tất cả bà con trong xóm, quát nạt các chị Cào Cào, giơ chân đá ghẹo anh Gọng Vó, khiến cho hình ảnh và tính cách của Dế Mèn càng thêm sinh động, tựa như đang hiện rõ trước mắt người đọc.
b) - Những tính từ miêu tả hỉnh dáng và tính cách của Dế Mèn trong đoạn văn: cường tráng, mẫm bóng, cứng, nhọn hoắt, phanh phách, ngắn hủn hoẳn, phành phạch giòn giã, rung rinh, (màu) nâu bóng mỡ, rất bướng, đen nhánh, (nhai) ngoàm ngoạp, hùng dũng, hãnh diện, trịnh trọng, khoan thai, oai vệ, (tôi) tợn lắm, hống hách, xốc nổi, ngông cuồng, tài ba, ghê gớm.
- Thử thay thế một số từ trên bằng các từ gần nghĩa hoặc đồng nghĩa:
Cường tráng : rất khỏe mạnh
Mẫm bóng: mập và bóng lộn
Cánh ngắn hủn hoẳn: cánh ngắn cũn cỡn
Răng nhai ngoàm ngoạp: răng ngoạm miếng lớn và nhai nghiến ngấu.
Trịnh trọng và khoan thai: nghiêm trang và chậm rãi
Xốc nổi: nông cạn
Ngông cuồng: rồ dại
Hống hách láo : hách dịch bậy
- Nhận xét: Những từ mà tác giả đã dùng để miêu tả là những từ đã được chọn lọc kĩ càng, có khi là rất sáng tạo (như mẫm bóng, nhai ngoàm ngoạp, ngắn hủn hoẳn) và được đặt đúng chỗ nêu bật được hình dáng và bản tính nhân vật, nếu thay bằng từ khác sẽ làm cho lời văn kém hay.
c) Nhận xét về tính cách của Dế Mèn trong đoạn văn này:
- Trong đoạn văn này Dế Mèn đã lộ rõ tính cách: kiêu căng, tự phụ, tự cho là mình tài giỏi hơn người nên hay gây gổ với mọi người, hay trêu chọc và ăn hiếp kẻ yếu hơn mình. Tuy nhiên sau khi đã đi quá đà, gây ra cái chết cho Dế Choắt thì Dế Mèn tự nhận ra sai sót của mình và đã biết ăn năn hối lỗi.
3. Thái độ của Dế Mèn đối với Dế Choắt: Dế Mèn coi thường Dế Choắt vì thấy Choắt ôm yếu, bẩn thỉu, xấu xí. Dế Mèn tỏ vẻ trịch thượng, bề trên nên gọi Dế Choắt là "chú mày". Dế Mèn đã lớn tiếng phê phán, chê bai cách ăn ở của Dế Choắt với mục đích nói cho sướng miệng chứ không có ý giúp đỡ Dế Choắt.
4. Diễn biến tâm lí và thái độ của Dế Mèn trong việc trêu chị Cốc dẫn đến cái chết của Dế Choắt: Lúc đầu Dế Mèn muốn đùa vui và cũng muốn lôi Dế Choất vào trò đùa vui của mình. Thấy Dế Choắt tỏ vẻ sợ hãi thì lên giọng "anh hùng" coi trời bằng vung rồi hát ghẹo chị Cốc bằng những câu ca xấc xược. Khi thấy chị Cốc tức giận đi lò dò về phía cửa hang thì Mèn ta chui tọt vào hang khiến Dế Choắt bị trừng phạt oan. Khi thấy Dế Choắt nằm hấp hối thì Mèn hốt hoảng và tỏ ý rất hối hận vì trò đùa ngu dại của mình. Khi Dế Choắt tắt thở thì Mèn rất thương cảm và ăn năn. Chôn cất Dế Choắt xong, Mèn bắt đầu suy nghĩ về bài học đầu đời của mình.
Bài học đường đời đầu tiên của Dế Mèn: "Ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang vạ vào mình."
5. Những con vật trong truyện không giống với chúng trong thực tế vì chúng đã được nhân hóa, đã được gắn nhiều đặc điểm của con người như kiêu căng, tự phụ, gây gổ, thích trêu chọc người khác, khinh kẻ yếu hơn mình...
Có nhiều tác phẩm viết về các loài vật, trong đó các con vật trở thành nhân vật chính hoặc phụ và chúng cũng có những cách suy nghĩ, nói năng, hành động như người ví dụ như truyện Con hổ có nghĩa, Cóc kiện trời, Đeo nhạc cho mèo...
Tóm tắt:
Bài văn miêu tả Dế Mèn có vẻ đẹp cường tráng của tuổi trẻ tính nết kiêu căng, xốc nổi. Do bày trò trêu chọc Cốc nên đã gây ra cái chết thảm thương cho Dế Choắt, Dế Mèn hối hận về thói hung hăng của mình.
Nghệ thuật miêu tả loài vật của Tô Hoài rất sinh động, cách kể chuyện theo ngôi thứ tự nhiên, hấp dẫn, ngôn ngữ chính xác, giàu tính tạo hình.
LUYỆN TẬP
1. Hình dung tâm trạng của Dế Mèn khi đứng trước nấm mồ của Dế Choắt: Việc chôn cất Dế Choắt đã xong, tôi đứng lặng trước nấm mồ mới đắp và suy nghĩ lại việc đã làm. Tôi thấy mình đã quá mức ngông nghênh. Tôi nghĩ lại cả những chuyện trước đây như chuyện quát nạt mấy chị Cào Cào. Ôi! Các chị Cào Cào nhút nhát và hay e thẹn, chẳng chị nào dám ra đường một mình, chẳng chị nào dám bén mảng tới chỗ những người lạ mặt, chẳng chị nào dám ho he cãi vã với ai. Các chị luôn lặng lẽ và lẩn tránh. Ấy vậy mà tôi đã tìm đến chỗ các chị rồi vô cớ lớn tiếng mắng nhiếc các chị. Các chị nhìn tôi bằng những cặp mắt sợ sệt rồi cúi mặt bay đi. Còn mấy gã Gọng Vó nữa, gã nào cũng mình gầy như que củi, chân cẳng dài lêu nghêu. Các gã gầy và nhẹ cân tới mức bò trên mặt nước cũng chẳng bị chìm. Các gã Gọng Vó yếu ớt này có dám trêu chọc ai, nhưng tôi cũng chẳng tha. Tôi nhìn mấy gã Gọng Vó khẳng khiu đó mà thấy ngứa mắt thế nào ấy, thế là tôi đá họ, có anh chàng Gọng Vó đã bị gẫy cẵng. Những chuyện đó là đáng trách lắm nhưng cũng còn có thể tha thứ được. Nhưng đến cái vụ Dế Choắt bị tử thương này thì tội ác mà tôi gây ra đã quá lớn. Chỉ vì đùa cợt mà tôi đã trở thành kẻ giết người. Nếu tôi không hát ghẹo chị Cốc bằng những lời lẽ quá hỗn xược thì chị đâu có nổi giận, Dế Choắt đâu có bị đòn oan! Chao ơi! Lúc này tôi tự trách mình và ăn năn hối hận vô cùng nhưng người bạn Dế Choắt ốm yếu đáng thương đã nằm yên trong đất! Nước trong li đã đổ ra rồi, hốt lại sao đây?
2. Muốn diễn được câu chuyện trên thì chúng ta cần phải dựa vào truyện mà biên soạn một kịch bản nhỏ, trong đó cần đặc biệt chú ý tới lời đối thoại giữa các nhân vật thì diễn mới thành công.